تحليل تطبيقي داستان كشته‌‌‌شدن افراسياب در شاهنامۀ فردوسي و متون اوستايي، پهلوي، و نگاره‌‌‌ها برپايۀ نظريه ترامتنيت

نظريۀ ترامتنيت ژرار ژنت يكي از ديدگاه‌‌‌هاي مهم در زمينۀ بينامتنيت است كه به بررسي رابطۀ پيش‌‌‌متن (متن مرجع) با بيش‌‌‌متن (متن جديدي كه از متن پيشين مشتق شده است) مي‌پردازد. در تاريخ ادبيات فارسي، شاهنامۀ فردوسي يكي از مهم‌‌‌ترين متن‌‌‌هايي‌‌ ا‌ست كه بحث ترامتنيت دربارۀ آن مطرح شده است. شاهنامه هم ارتباط بينامتني فراواني با متون پيش از خود، به‌‌‌ويژه متن‌‌‌هاي اوستايي و پهلوي، دارد و هم نقش پيش‌‌‌متن را براي ديگر متن‌‌‌ها، از جمله متن‌‌‌هاي تصويري مانند نگاره‌‌‌ها، بازي كرده است. در اين مقاله، به بحث ترامتنيت در داستانِ كشته‌‌‌شدن افراسياب در شاهنامه پرداخته شده و اين پرسش‌ها مطرح شده‌اند: عناصر اصلي داستان مرگ افراسياب در شاهنامه چيست و روايت شاهنامه با ديگر متن‌‌‌ها دربارۀ اين داستان چه شباهت‌‌‌ها و تفاوت‌‌‌هايي دارد و از اين متون چگونه به‌‌‌عنوانِ پيش‌‌‌متن در شاهنامه استفاده شده‌ است و، از سوي ديگر، نگاره‌هايي با موضوعِ داستان كشته‌‌‌شدن افراسياب تا چه حد از شاهنامه برگرفته شده‌اند؟ براساس نتايج مي‌توان گفت كه، از يك‌‌‌سو، متن‌هاي باستاني ايراني، به‌‌‌عنوانِ پيش‌‌‌متن، نقش مهمي در خلق شاهنامه داشته‌‌‌اند و، از سوي ديگر، خودِ شاهنامه نيز، به‌‌‌عنوانِ پيش‌‌‌متن، تأثير مهمي بر آفرينش انواع نگاره‌ها داشته است.