الگويي براي تحليل جايگاه تزيينات در خانۀ سنتي ايراني

گذار از خانۀ سنتي به آپارتمان امروزي بر تمامي وجوه كيفي خانه در سطوح كالبد، عملكرد، ساختار، معنا و فرهنگ معيشت مؤثر بوده ‏است. تزيينات در كالبد خانه نيز دستخوش دگرگوني‌ شده است و امروزه به‌عنوان عاملي الحاقي و با هدف زيبايي ظاهري به اثر معماري افزوده مي‏شود. اين در حالي است كه بنابر اصل پرهيز از بيهودگي و مردم‏واري در معماري سنتي، تزيينات علاوه‌بر جنبه‏هاي زيبايي‏شناسانه از قابليت‏هاي عملكردي، ساختاري، معنايي و فرهنگي برخوردار است و در دو سطح دروني و بيروني با زمينۀ خود ارتباط برقرار مي‌كند. اين ارتباط چندلايه، ضمن پرهيز از بيهودگي و تبديل تزيينات به هنر كاربردي، بستري براي عدم فرسايش زماني اثر فراهم مي‏كند. بنابراين، لازم است مطالعات دقيق‏تري پيرامون اين قابليت‏هاي چندگانه و بازنگري در جايگاه تزيينات در معماري امروز صورت گيرد. هدف از اين پژوهش طراحي الگويي براي تحليل جايگاه تزيينات در خانۀ ايراني است كه به جستاري دقيق‏تر در سطوح گوناگون اين مفهوم خواهد انجاميد. پرسش اصلي اين است كه تزيينات، به‌منزلۀ نمود بيروني، تحت تأثير كدام مؤلفه‏هاي دروني است و چگونه قابليت‏هاي چندگانۀ آن در سطوح گوناگون مكمل يكديگرند؟ در اين پژوهش كيفي، با روش استدلال منطقي و بر اساس مطالعات اسنادي، الگويي طراحي شده است كه بنابر آن، تزيينات به‌منزلۀ يك نمود بيروني زيبايي‏شناسانه، تحت تأثير عوامل دروني متعددي قرار مي‌گيرد، در سطوح عملكرد، ساختار، معنا و فرهنگ، قابليت‏هاي دروني آن تشديد مي‌شود و با چهار مؤلفۀ نوع تركيب، ضرورت، ارتباط با حامل و حالت ارجاعي در سه مقياس خرد (ارتباط با خود)، ميانه (ارتباط با حامل) و كلان (ارتباط با بستر) كنترل‌شدني است. ازاين‌رو اين نگرش به تزيينات، ضمن حمايت از نمود بيروني و زيبايي‏شناسانه، وجه محتوايي عميق‏تري را منتقل مي‏سازد، گذر زمان موجب فرسايش محتوايي اثر نمي‏شود بلكه ارزش روزافزون و جاودانگي آن را در پي دارد و اين مهم يكي از عوامل اصلي موقتي‌نبودن اثر است.