تحليل و ارزيابي مورفولوژيك رودخانه مبتني بر ويژگي‌هاي مورفولوژيك، سازه‌هاي مصنوعي و تنظيمات آبراهه (مطالعه موردي: رودخانه تالار- از بالادست تا شيرگاه)

سابقه و هد ف : تغييرات در سيستم هاي رودخانه اي امري جدايي ناپذير و اثرگذار بر محيط زيست محسوب مي شود. رودخانه ها از ديرباز نقش بسيار مهمي در ايجاد و حفظ زندگي بر روي زمين ايفا مي كرد ه اند. به عبارتي ديگر، رودخانه ها براي حفظ زندگي و اكوسيستم ها حياتي هستند و آب شيرين ضروري براي آبياري، شرب و صنعت را فراهم مي كنند. با اين حال، مداخلات انساني از جمله تغيير در الگوهاي كاربري زمين، ساخت و ساز در نزديكي رودخانه ها، بهره برداري از منابع آب، و مديريت سيل و طوفان به طور قابل توجهي بر اين سيستم هاي زيست محيطي حياتي تأثير گذاشته است.  آنها مي‌توانند توزيع مكاني و سرعت فرآيندهاي ژئومورفيكي مانند انتقال رسوب، فرسايش و رسوبگذاري را تغيير داده و در نتيجه، تغييرات قابل توجهي در مورفولوژي رودخانه‌ها ايجاد كنند. در اين پژوهش، ارزيابي مورفولوژيكي از بالادست تا ميانه رودخانه تالار به‌عنوان پايلوت با استفاده از شاخص كيفيت مورفولوژيكي (MQI) براي ارزيابي وضعيت مورفولوژيكي انجام شده است.مواد و روش ها: رودخانه تالار براساس رويكرد سلسله مراتبي و با توجه به وضعيت فيزيوگرافي به دو واحد چشم انداز، سه بخش و 23 بازه تقسيم بندي گرديد. سپس طي بررسي هاي ميداني عملكرد ژئومورفولوژيكي فرآيندها و اشكال رودخانه اي، سازه هاي انسان ساخت و  تنظيمات آبراهه ها توسط MQI كه شامل 28 پارامتر است، مورد ارزيابي قرار گرفتند. نتايج و بحث: نتايج بدست آمده از 28 پارامتر MQI در 23 بازه، نشان مي‌دهد؛ حدود 15% بازه ها داراي وضعيت خوب ، تقريباً 35% بازه ها داري وضعيت متوسط و بيش از 50% داراي وضعيت ضعيف و خيلي ضعيف هستند. بر اساس ارزيابي انجام شده در طول رودخانه تالار بازه هايي كه در محدوده شهري قرار دارند بعلت حجم زياد كاربردي توسعه شهري و عبور جاده داراي كلاس كيفيت مورفولوژيك ضعيف و خيلي ضعيف هستند و بازه هايي كه در محدوده جنگلي بكر و دست نخورده قرار دارند داراي كيفيت مورفولوژيك خوب ارزيابي گرديده اند همچنين نتايج ارزيابي حاكي از آن است كه ميانگين كلاس كيفي بازه هاي مورد بررسي در شرايط متوسط قرار دارند. نتيجه گيري: نتايج نشان مي‌دهد كه بيشتر مسيرهاي رودخانه تالار نيازمند اقدامات فوري براي بازسازي و احياء است. علاوه بر اين، اگرچه روش MQI مي تواند ابزار مناسب و موثري در تشخيص چالش هاي هيدرومورفولوژيكي باشد. با اين حال، هنوز براي مديريت يكپارچه و احياء كافي نيست و بايد با ساير شاخص‌هاي فشار انساني مانند كيفيت آب، فشار هيدرولوژيكي و بيولوژيكي ادغام شود.