محرك‏هاي رفتاري كاهش ضايعات مواد غذايي در بين خانوارهاي روستايي: كاربرد روانشناسي محيط‏ زيستي

سابقه و هدف: هدف اين مطالعه بررسي محرك‏ هاي رفتاري كاهش ضايعات مواد غذايي در بين خانوارهاي روستايي بود. پايه مفهومي اين مطالعه نظريه رفتار برنامه ‏ريزي شده (TPB) است كه هدف آن توضيح رابطه بين قصد، نگرش، هنجارهاي ذهني و كنترل رفتاري درك ‏شده روستاييان در زمينه كاهش ضايعات مواد غذايي است. اين مطالعه TPB را با وارد كردن سازه ‏هاي جديد نگراني‏ هاي محيط‏ زيستي، احساس گناه و عادت توسعه مي ‏دهد.مواد و روش ها: مطالعه حاضر از طريق پيمايش انجام شد. براي جمع ‏آوري داده ‏ها، يك پرسشنامه محقق ساخته با الهام از مطالعات ديگر طراحي و اعتبارسنجي شد. بمنظور اطمينان از روايي پرسشنامه، ابتدا نسخه اوليه توسط تيمي متشكل از سه نفر از متخصصان دانشگاهي در حوزه رفتارهاي محيط ‏زيستي بررسي شد تا روايي محتوا و صوري آن مورد بررسي قرار گيرد. سپس بر اساس بازخورد متخصصان، سازه‏ ها و گويه ‏هاي هريك از آن ها مجددا مورد بازبيني قرار گرفت. سپس از طريق انجام يك پيش ‏آزمون خارج از جامعه مورد مطالعه، پايايي ابزار پژوهش مورد ارزيابي قرار گرفت. براي اين منظور، يك مطالعه راهنما در ميان 30 نفر از روستاييان شهرستان پيرانشهر انجام گرفت. به منظور برآورد پايايي ابزار پژوهش از ضريب آلفاي كرونباخ استفاده شد. مقادير آلفاي كرونباخ براي سازه‏ها / متغيرهاي پنهان در بازه 0.70 تا 0.90 بود كه بالاتر از مقدار آستانه توصيه شده 0.70 است. علاوه بر اين، براي اندازه گيري مدل بازتابنده، از مقادير بارهاي عاملي گويه، مقادير تي، شاخص هاي روايي همگرا و شاخص هاي روايي واگرا (تشخيصي) استفاده شد. در مراحل پاياني پژوهش نيز از ضرايب پايايي تركيبي به عنوان ابزاري براي ارزشيابي همسازي دورني سازه ها و گويه هاي استفاده شد. نتايج ارزيابي نهايي پايايي و روايي نشان داد كه همه مقادير مشاهده شده براي اين شاخص ها در محدوده مورد قبول خودشان بودند. جامعه هدف اين مطالعه را كليه روستاييان شهرستان نقده با تنوع گسترده‏اي از زمينه‏ هاي اجتماعي تشكيل مي ‏دهد (36764=N). حجم نمونه با استفاده از جدول نمونه ‏گيري كرجسي و مورگان (1970) 384 نفر تعيين شد. روش نمونه ‎گيري مطالعه حاضر تصادفي طبقه ‏اي با انتساب متناسب بود. براي اين منظور، ابتدا شهرستان‌ به دو بخش مركزي و محمديار تقسيم گرديد، سپس از هر بخش دو دهستان، از هر دهستان‎ دو روستا‌ و در نهايت از هريك از روستاها افرادي به صورت تصادفي انتخاب شدند. داده ‏ها از طريق پيمايش جمع‏آوري و با استفاده از مدل‏سازي معادلات ساختاري (PLS-SEM) مورد بررسي قرار گرفت.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه هنجار ذهني، نگرش و كنترل رفتاري درك‏شده در زمينه كاهش ضايعات مواد غذايي بطور قابل‌توجهي بر قصد كاهش ضايعات مواد غذايي تأثير مي‌گذارند. به طور مشابه، دو محرك احساس گناه و نگراني محيط‏ زيستي نيز به طور مثبت بر قصد تأثير گذاشتند. افزون بر اين، تأثير مستقيم دو متغير قصد و عادت بر رفتار كاهش ضايعات معني ‏دار بود.نتيجه ‎گيري: ازآنجا كه انگيزه دروني پايدار يا نيات قوي براي حفظ رفتار طولاني مدت مورد نياز است، بنابراين، توصيه‏ مي‏ شود سياست ‏ها و برنامه‏ ها در مورد توسعه و ارزيابي مداخلات رفتاري با هدف ترويج رفتار كاهش ضايعات مواد غذايي به طور گسترده بر تقويت قصد روستاييان تأكيد داشته باشد، زيرا در صورت وجود شرايط و انگيزه ‏هاي مساعد، افراد تمايل بيشتري نسبت به كاهش ضايعات مواد غذايي خواهند داشت. يافته‌هاي اين مطالعه بينش‏ هاي مفيدي براي سازمان‏ هاي دولتي، سياست‌گزاران، مراكز بهداشت و درمان، عوامل ترويج و آموزش كشاورزي و دانشگاهيان كه علاقمند به توسعه استراتژي‌هايي براي كاهش ضايعات مواد غذايي هستند، دارد.