ارزيابي ارتباط الگوي كاربري اراضي و تغييرات فضايي كيفيت آب در مقياس حوضه آبخيز: مطالعه موردي زيرحوضه آبخيز رودخانه مارون

سابقه و هدف: كيفيت حوضه رودخانه با سلامت اكوسيستم آن مشخص مي شود تا منابع و خدمات قابل توجه و ارزشمندي را براي استفاده انسان و خود حوضه فراهم كند. با اين حال، تغييرات الگوي كاربري اراضي كه انعكاسي مؤثر از فعاليت هاي انساني است، سلامت رودخانه را به شدت مختل كرده و محرك اصلي كاهش كيفيت آب است. بررسي رابطه بين الگوي كاربري اراضي و كيفيت آب رودخانه، مبناي مهمي براي ايمني كيفيت آب و مديريت مؤثر كاربري اراضي فراهم مي كند. لذا، هدف اين مطالعه بررسي تأثير الگوهاي كاربري اراضي بر كيفيت آب هاي سطحي در محدوده زيرحوضه آبخيز رودخانه مارون است. مواد و روش‌ها: به منظور نمونه برداري از منطقه مطالعاتي ابتدا مرز زيرحوضه آبخيز رودخانه مارون تعيين و سپس زيرحوضه مورد نظر با استفاده از ابزار آناليز هيدرولوژيكي در نرم افزار ArcGIS به زيرحوضه هاي مختلف كوچكتر تقسيم و نقشه آبراهه هاي منطقه تهيه شد. سپس ايستگاه هاي نمونه برداري از نقطه خروجي هر يك از اين زيرحوضه ها در محدوده ي زيرحوضه اصلي انتخاب شدند. سپس به منظور اندازه گيري پارامترهاي كيفي آب محدوده مورد مطالعه، نمونه برداري از 38 ايستگاه پايش در سطح زيرحوضه ها با سه تكرار در بهار 1402 انجام شد. نقشه كاربري اراضي نيز جهت ارزيابي تغييرات و تاثير الگوهاي كاربري و پوشش زمين بر وضعيت كيفيت آب زيرحوضه آبخيز رودخانه مارون با استفاده از تصاوير لندست تهيه شد. سپس با استفاده از سيستم‌ اطلاعات جغرافيايي و تكنيك‌هاي آماري چند متغيره، اثرات كاربري اراضي در سطح زيرحوضه مارون بر كيفيت آب رودخانه برآورد گرديد. به علاوه جهت ارزيابي درجه كيفيت آب رودخانه در زيرحوضه هاي مختلف، از شاخص كيفيت آب (WQI) جهت تجزيه و تحليل داده هاي كيفيت آب استفاده شد.نتايج و بحث: نتايج بررسي توزيع الگوهاي كاربري اراضي نشان داد كه كاربري مرتع كاربري غالب در سطح زيرحوضه رودخانه مارون است و پارامترهاي كيفيت آب تغييرات قابل توجهي را در ايستگاه هاي تحت پوشش كاربري كشاورزي و جنگلي نشان دادند. نتايج تجزيه و تحليل همبستگي و رگرسيون خطي پارامترهاي كيفيت آب و الگوهاي كاربري اراضي در زيرحوضه رودخانه مارون نشان داد كه كاربري كشاورزي با پارامترهاي pH و DO ارتباط منفي و با پارامترهاي  و  و Ca2+ ارتباط مثبت، كاربري جنگل همبستگي مثبت با DO و منفي با ، و كاربري شهري نيز همبستگي منفي با DO نشان داد. مقادير WQI در ايستگاه هاي مختلف پايش شده بين 73.80 و 288.73 برآورد شد كه براساس اين شاخص، سطح سلامت رودخانه در بالادست زيرحوضه بهتر از پايين دست بود. بطور كلي براساس طبقه بندي WQI، 62.5 % كيفيت آب زيرحوضه آبخيز رودخانه مارون در طبقه ضعيف ، 25 % در طبقه بسيار ضعيف و 12.5 % در طبقه خوب قرار داشت.نتيجه گيري: يافته هاي حاصل از پژوهش بيانگر اين است كه كاربري كشاورزي عامل كليدي تأثيرگذار بر پارامترها و در نتيجه افت كيفيت آب در سطح زيرحوضه رودخانه مارون مي باشد و محدود كردن تخليه رواناب ناشي از فعاليت هاي كشاورزي براي بهبود كيفيت آب در منطقه مورد مطالعه حياتي است. اين مطالعه اهميت تغييرات كاربري / پوشش اراضي در كيفيت آب را براي تصميم گيري آگاهانه در مورد برنامه ريزي و مديريت صحيح حوضه برجسته مي كند.