تعيين دوره گلدهي بهينه در گندم ديم تحت شر ايط تنش گرما و خشكي در برخي مناطق كشور با استفاده از مدل APSIM-Wheat

سابقه و هدف: خشكي و تنش گرمايي از مهم‌ترين عوامل محدودكننده توليد محصولات زراعي هستند. اثرات هم‌زمان خشكي و گرما در طول مراحل رشد بخصوص مرحله گلدهي و پر شدن دانه كه از حساس‌ترين مراحل هستند مي‌تواند مضرتر از اثرات يكايك آن‌ها بوده و منجر به كاهش قابل‌توجه عملكرد ‌شوند. در اين تحقيق، تركيب تاريخ كاشت × رقم بر مبناي هم‌زماني تاريخ گلدهي گندم ديم با شرايط بهينه‌ دمايي و نيز هم‌زماني نياز گياه با بارندگي فصلي و در نهايت رسيدن به حداكثر عملكرد با استفاده از رهيافت مدل‌سازي، مورد بررسي قرار گرفته است.مواد و روش‌ها: اين تحقيق در هشت منطقه در كشور با اقليم‌هاي متفاوت انجام شد. ملاك انتخاب اين مناطق سطح زير كشت بالا و نيز تنوع اقليمي اين مناطق بود. طبقه‌بندي اقليمي اين مناطق بر اساس روش GYGA صورت گرفت. بر اساس اين روش مناطق مورد مطالعه به سه دسته دزفول و شوشتر (اقليم گرم و خشك با تغييرات بالا در ميانگين دماي فصلي)، همدان و نهاوند (اقليم ملايم و خشك با تغييرات متوسط در ميانگين دماي فصلي) خرم‌آباد و اليگودرز (اقليم ملايم و خشك با تغييرات بالا در ميانگين دماي فصلي) و زنجان و خدابنده (اقليم سرد و خشك با تغييرات متوسط در ميانگين دماي فصلي) دسته‌بندي شدند. در اين پژوهش چندين روش مديريتي شامل چهار تاريخ كاشت، چهار مقدار اوليه آب خاك و سه رقم در هشت منطقه با اقليم‌هاي متفاوت به مدت ۳۷ سال (۱۹۸۰ - ۲۰۱۶) با استفاده از يك نسخه تغييريافته مدل APSIM يكبار در شرايط تنش خشكي به تنهايي (ديم) و يكبار در شرايط هم‌زمان تنش خشكي و گرما مورد بررسي قرار گرفتند تا بهترين تاريخ گلدهي تحت تاثير اين تيمارهاي مديريتي در مناطق كشت گندم ديم تعيين شود.نتايج و بحث: ميانگين عملكرد دانه در شرايط خشكي برابر با 2/99 تن در هكتار و در شرايط هم‌زمان خشكي و گرما برابر 2/44 تن در هكتار شبيه سازي شد. كاهش حدود ۵۰۰ كيلوگرم در هكتار عملكرد به دليل  تأثير متقابل تنش گرما و خشكي و هم‌زماني گلدهي با دماهاي آستانه خسارت گرما (شروع دماي بيشينه از 26 تا 35 درجه سانتي‌گراد) بر تعداد و وزن دانه و كاهش دوره رشد بود. به‌طوركلي با تأخير در سبزشدن گندم در شرايط ديم، درصد كاهش عملكرد در تمامي مناطق و ارقام بيشتر شد. استفاده از رقم متوسط‌رس با 52% بيشترين كاهش عملكرد و رقم خيلي‌زودرس با 16/% كمترين كاهش عملكرد را به همراه داشت. گلدهي گندم در مناطق سرد بعد از اتمام گلدهي در مناطق گرم‌تر رخ داد و در اقليم‌هاي معتدل وقوع تاريخ‌هاي گلدهي وسعت بيشتري نسبت به ساير مناطق داشت.نتيجه‌گيري: به‌طوركلي در مناطق گرم، كاشت زودهنگام و ارقام زودرس‌ مي‌تواند با فراهم كردن زمان بيشتر براي فتوسنتز و فرار از گرما و خشكي باعث بهبود عملكرد شود. نتايج اين تحقيق همچنين نشان داد در اقليم‌هاي سرد با ديرتر شدن تاريخ گلدهي، عملكرد به‌صورت صعودي افزايش يافت لذا ارقام خيلي زودرس با تاريخ كاشت هفت اكتبر در اين مناطق به كشاورزان توصيه مي‌شود. در اقليم‌هاي معتدل علي رغم اينكه گندم براي مدت كوتاهي با گرما و خشكي انتهاي فصل مواجه شد، ارقام متوسطرس در تاريخ‌هاي گلدهي ديرهنگام عملكرد بالاتري از خود نشان دادند.