تحليل‌انتقادي گفتمان‌شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه‌معاون‌الملك: با تكيه‌بر آراء نورمن فركلاف

پژوهش حاضر در چارچوب رويكرد تحليل گفتمان انتقادي به تحليل مهم‌ترين مضمون هنر شيعي دوران قاجار، روايت عاشورا و وقايع وابسته به آن در كاشي‌نگاره‌هاي مذهبي تكيه معاون‌الملك مي‌پردازد. اين‌ رويكرد زبان تجسمي كاشي‌نگاره را هم چون عملكرد اجتماعي مرتبط با عوامل سياسي، اجتماعي، دو گفتمان سلطنت و شيعي موردمطالعه قرار مي‌دهد. عواملي كه با عناصر خاص شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه ‌معاون‌الملك بازتوليد مي‌شوند. عناصر شيعي تركيبي از اعتقادات، باورها، اسطوره‌ها و حوادث تاريخي شيعيان است. كاربرد اين عناصر شيعي در راستاي مشروعيت بخشي به حكومت حاكمان وقت نسبت به اعتقادات مردم در عناصر وابسته به معماري، مؤثر بوده است. هدف از پژوهش، تحليل گفتمان‌هاي ناظر بر بازتاب انديشه شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه معاون‌الملك و شناخت عناصر و عملكرد گفتمان شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه در واكنش به تحولات سياسي و اجتماعي جامعه دوران قاجار خواهد بود. سؤالات پژوهش: چه گفتمان‌هايي منجر به بازتاب انديشه شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه معاون‌الملك شد؟ و اين گفتمان شيعي در كاشي‌نگاره‌هاي تكيه، تحت تأثير چه عواملي به وقوع پيوسته است؟ روش پژوهش، تحليل محتواي انتقادي و از نوع پژوهش‌هاي كيفي است. شيوه گردآوري اطلاعات كتابخانه‌اي و ميداني است. جامعه پژوهش، 12 كاشي‌نگاره مربوط زينبيه تكيه معاون‌الملك است كه 3 كاشي‌نگاره به روش هدفمند انتخاب‌شده تا بيشترين اطلاعات مرتبط با سؤالات پژوهش تحليل شود. روش تجزيه‌وتحليل اطلاعات بر اساس تحليل گفتمان انتقادي و بر مبناي آراء فركلاف در سه سطح موردبررسي قرارگرفته است. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه بر اساس تحليل گفتمان انتقادي، در كاشي نگاره هاگفتمان شيعه در تقابل با گفتمان سلطنت قرار گرفته است. گفتمان شيعه براي نشان دادن اين تضاد در شرايط موجود جامعه از روايات شيعي استفاده مي كرد. روايات شيعي با تفكر شيعي عرب و هويت ايراني تلفيق شد. عناصرشيعي در قالب رفتارها و الگوهاي قهرمانان شيعه بازتوليد شد. هنرمند مسائل سياسي، اجتماعي و فرهنگي دوره قاجار را با گفتماني ضد استعماري بيان كرد. گفتمان انتقادي شيعه با استفاده از مضمون در كاشي ها، تعامل و تقابل شخصيت هاي شيعه را در كنار پيامدهاي منفي نشان داد. در چارچوب گفتمان شيعه، برخي هنجارهاي اجتماعي معكوس شد. گفتمان شيعه در ساختار و بافت نقاشي هاي كاشي، داستان خود را با انتخاب وقايع خاص شيعي خلق كرد. اين انتخاب گفتمان شيعه به دليل وجود گفتمان ضدسلطنتي و انتقادي در عصر قاجار بود و در نقاشي هاي كاشي منعكس شد.