جايگاه و كاركرد فرهنگي ـ‌ تمدني رباط‌هاي حجاز در ايام حج(قرون 7-8 ه‍)

در قرون هفتم و هشتم هجري در نتيجه حاكم بودن قدرت‌هاي متنازع و متخاصم در شرق و غرب جهان اسلام، مناسبات و تبادل فرهنگي و تمدني مناطق مختلف آن با يكديگر با مشكلات جدي روبه‌رو شده بود. در اين ميان، حجاز نقشي مهم، به‌ويژه، در ممانعت از انقطاع اين مناسبات ايفا نمود و به‌واسطۀ حج و حج‌گزاري، به كانوني براي استمرار فرهنگي و تمدني جهان اسلام تبديل شد. در كنار تمامي عوامل و نهادهاي فرهنگي فعال و تأثيرگذار ديگر، رباط‌ها نيز در اين مهم نقش‌آفريني كردند. بنابر يافته‌هاي اين پژوهش تاريخي، رباط‌هاي حجاز كه مراكزي رفاهي بودند، در جايگاه نهادهاي فرهنگي و تمدني نيز مطرح شدند و با فزوني يافتن اين وجه از كاركرد رباط‌ها در اين دو قرن، واقفان پرشماري از شرق و غرب جهان اسلام به احداث رباط در شهرهاي مكه و مدينه پرداختند. اختصاص موقوفه‌هاي قابل توجه به اين رباط‌ها و نيز فراهم آوردن امكاناتي چون كتابخانه در برخي از آن‌ها، موجب شد رباط‌هاي حجاز (شهرهاي مكه و مدينه) به مراكزي علمي و آموزشي نيز تبديل شوند. بر اين اساس، طي اين دو قرن، در كنار افزايش نقش‎‌آفريني اجتماعي رباط‌ها در جامعه حجاز، اين بناها يا نهادها از نظر آموزشي، علمي و فرهنگي نقش تسهيل ‌كنندۀ مهمي ايفا كردند و به ويژه، در برقراري مناسبات فرهنگي و تمدني مناطق مختلف جهان اسلام و استمرار آن مؤثر واقع شدند.