سوختار همه ساختارها ؛ تأملي بر بازنگري احسان طبري در مباني ماركسيسم

احسان طبري (1295-1368ش) به عنوان يكي از اعضاي كميته مركزي و نظريه‌پرداز حزب توده شناخته مي‌شود. اين امر باعث مي‌شود كه تاريخ پژوهان معاصر با اتصاف او به صفت ماركسيسم، غالباً رفتار و افكار وي را در چهارچوب‌هاي ايدئولوژيك و حزبي ارزيابي كنند و به ويژگي‌هاي اخلاقي در شاكله‌بندي شخصيت او اعتنايي نداشته باشند. در حالي‌كه اگر طبري را در جايگاه يك اديب، شاعر و يا مورخ مورد بررسي قرار دهيم، مي‌توانيم جنبه‌هايي از شخصيت وي را دريابيم كه لزوماً برآمده از رفتار حزبي و سازماني نيست، بلكه دغدغه‌هايي برخاسته از يك ذهن حقيقت‌جو است كه در بيشتر دوران حيات در كسوت يك روشنفكر ماترياليست مجال بروز و ظهور يافته است. مسئله اصلي اين مقاله واكاويِ دلايل بازنگري ايدئولوژيكِ طبري در دهه پاياني عمر اوست. بدين منظور ابتدا با متن‌پژوهيِ آثار طبري در دوران مقدم بر دهه پاياني عمر، به جنبه‌هايي مغفول از تاريخ‌انديشي طبري تا قبل از مقطع بازنگري ايدئولوژيك پرداخته مي‌شود. اين بررسي نشان مي‌دهد آنچه با عنوان بازنگري ايدئولوژيك طبري ياد مي‌شود بر بستري از بازانديشي‌هاي تدريجي او در مباني ماركسيسم استوار بوده است. در انتها با تمركز بر آثار سال‌هاي پاياني عمر او به بيان درون‌مايه‌ها و دغدغه‌هاي تاريخ‌انديشانه در اين آثار پرداخته خواهد شد. عنوان مقاله برگرفته از يكي از تعابير طبري در مورد بازنگري ايدئولوژيك‌ وي مي‌باشد.