معرفي ايزدان نگارش در ايلام باستان از دريچۀ رهيافت تاريخي

نگاهي به تمدن‌ هاي باستاني همچون مصر، ميان ‌رودان، يونان و ... نشان ‌مي‌دهد كه نگارش و نويسندگي عمدتاً مرتبط با قلمروي ايزد(ان) مشخصي بوده‌است. براساس مدارك‌ موجود مي‌دانيم كه ايلام نيز از تمدن‌هايي‌ا‌ست كه نگارش درآن پيشينه‌اي غني و كهن داشته‌است؛ با وجود اين، مبحث خدايان نگارش در تمدن ايلام تاكنون مغفول مانده‌ و مورد توجه پژوهشگران اين حوزه قرارنگرفته‌است؛ از اين ‌رو، در پژوهش حاضر با هدف شناسايي و معرفي ايزدان نگارش در ايلام باستان و نسبت آن با سنت ميان‌روداني و ايراني، چنين طرح پرسش مي‌شود كه براساس شواهد موجود، چه ايزد(اني) مسئول حوزة نگارش و نويسندگي در اساطير ايلام باستان بوده‌اند؟ چه رابطه‌اي ميان نگرش اساطيري-مذهبي ايلام باستان با نگرش ايراني و ميان‌روداني در حوزۀ ايزدان نگارش وجود داشته‌است؟ نتيجۀ مطالعات از دريچۀ رهيافت تاريخي (مطالعۀ تطبيقي اسناد مكتوب با شواهد مادي باستان‌شناختي) حاكي از آن است كه احتمالاً نپيريش، تيروميتهير/تيروتير، نبو و شايد نيسابه مسئول حوزه نگارش و نويسندگي در ايلام باستان بوده‌اند؛ درميان ايزدان نگارش، نبو و نيسابه ريشة ميان‌روداني (به‌ترتيب اموري و سومري) داشتند و مي‌توان تأثيراتي ميان‌روداني دربارة تيروميتهير/تيروتير نيز پيشنهاد داد. دراين‌ميان، نبو و نپيريش مذكر و نيسابه مؤنث بود و از جنسيت تيروميتهير/تيروتير نيز اطلاعي نداريم. همچنين ممكن است كه اين سنت ايلامي بر سنت ايراني تأثير نهاده‌باشد؛ به‌ويژه، دربارة شباهت اسمي و لقبي (دبيري) ايزد تير و تيروميتهير/تيروتير. هرچند وجود تأثيراتي معكوس نيز محتمل است كه با مدارك فعلي سخن‌گفتن درباره آن چندان ميسر نيست. بديهي‌ا‌ست درك عميق ارتباط تير و تيروميتهير/تيروتير منوط به كشف داده‌هايي دربارة نام سيارات و وظايف ايزدان در ايلام باستان، خاستگاه هندواروپائيان و هندوايرانيان و ارتباطات ايلاميان و ايرانيان است