بررسي شكاكيت در آثار ناگارجونه از منظر ابن‌عربي

در مكاتب عرفاني هندي در توانايي معرفتي عقل تشكيك مي‌شود. ناگارجونه با بهره‌گيري از شك‌گرايي اوپانيشادها، ماده باوري بودايي و روش استدلالي مارماهي‌لغزان ضمن تضعيف و تذليل عقل، روش خاصي براي كشف حقايق هستي ارائه مي‌دهد. پرسش اين است كه آيا شكاكيت ناگارجونه به نيهيليسم منتهي مي‌شود؟ با پيگيري ريشه‌هاي شك‌گرايي هند در ريگ ودا و اوپانيشادها و متون اوليه ي بودايي و با تحليل استدلال‌هاي جدلي ناگارجونه درمي‌يابيم كه او ضمن نقد مبناگرايي معرفتي و ردّ اصل عليت و با تأكيد بر تمايز محصول عقل و قلب و اهميت سلوك عملي از نيهيليسم فاصله مي‌گيرد و به رئاليسم خاص عرفاني دست مي‌يابد. اين سلوك ذهني و روحي باعث مي‌شود سالك، مورد عطاي الهي (ابن عربي) قرار گرفته يا برگزيده (ناگارجونه) شود. بنابراين، تشكيك ناگارجونه در توانايي معرفتي عقل مقدمه‌اي است براي نيل به حكمت حاصل از قوه‌اي كه ابن عربي آن را قلب مي‌نامد. حكمتي ملازم با مابعدالطبيعه‌اي رئاليستي كه طبق آن كل عالم اعراض قائم به حق تعالي به شمار مي‌رود.