تحليل امكان و علل آكراسياي شناختي در آينه نفس شناسي حكمت متعاليه ملاصدرا

در اين نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي امكان و علل عمده آكراسيايِ باور (يا شناختي) بر اساس نظام حكمت متعاليه ملاصدرا مورد بحث قرار مي‌گيرد. آكراسيايِ شناختي يا آكراسياي باور، به معناي «باور انسان به اموري نقيض باورهاي خود» است كه برخي از نويسندگان در كنار مسئله «آكراسياي عملي» (انجام عملي برخلاف داوري اخلاقي شخص) از امكان آن سخن گفته و صورت‌بندي‌هاي گوناگوني از آن ارائه كرده‌اند. ملاصدرا دو نظريه درباره تبيين كثرت افعال نفس دارد: 1- نظريه قواي نفس و 2- نظريه مراتب نفس. بر اساس نظريه «قواي نفس» مي‌توان امكان باورهاي متعارض در يك شخص را حاصل استقلال عملكرد قواي ادراكي و به‌ويژه واهمه دانست. بر اساس نظريه «مراتب نفس» نيز مي‌توان از امكان تشكيل باورهاي متعارض در مراتب مختلف نفس سخن گفت. پديده‌هايي مانند خودفريبي، تزيين عمل، انكار و عناد، جحد و عصبيت، تسويل نفس، سهل‌انگاري فكري و پريشاني ذهن مي‌توان را نمونه‌هايي از آكراسياي شناختي دانست. ملاصدرا بر اساس نظريه مراتب نفس به تشريح مكانيسم ايجاد باورهاي متناقض با ادراكات و باورهاي عقلي پرداخته است و آن را حاصل اختلال فكري يا ناسازگاري در فعاليت قواي نفس يا عدم فعليت مراتب آن مي‌داند. اين عوامل منجر به باور آدمي به اموري ميشود كه دليل عقلي موجه براي آ نها ندارد و حتي با اعتقادات عقلي او تعارض دارد. از ديدگاه ملاصدرا به شمار ميآيد، مسئوليت اخلاقي افعال قلبي تشكيل دست هاي از باورها، اختياري هستند و چون باور از نيز متوجه آن مي شود .