تحولات پزشكي در هند از نگاه سيّاحان ايراني (قرن 13ق/19م)

زمينه و هدف: در اين مقاله با استفاده از گزارش‌هاي برخي ايرانيان نوانديش كه در آغاز قرن نوزدهم ميلادي در هند حضور داشتند، با بعضي تحولات پزشكي هند، تحت تأثير پزشكان انگليسي آشنا مي‌شويم. بنا به وضع نابسامان طبابت در دوره قاجار كه ديگر از روش‌هاي علمي طب سينايي در آن خبري نبود و درمانگري گرفتار عوام‌زدگي شده‌ بود، اين نويسندگان سعي كردند با تشريح برخي ابعاد پزشكي نوين، به ارتقاي دانش پزشكي در ايران كمك كنند. روش: مطالبي كه چند تن از نويسندگان ايراني در سفرنامه‌ها و گزارش‌هايشان درباره جنبه‌هايي از تغيير و تحول در پزشكي هند در قرن نوزدهم ميلادي ثبت كرده‌اند، زمينۀ نگارش اين مقاله را فراهم ساخت. در مجموع اين مقاله به شيوه توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع كتابخانه‌اي نگاشته شده است.ملاحظات اخلاقي: در اين پژوهش موازين مرتبط با اصول اخلاقي همچون محرمانه‌بودن، رضايت شخص و آزادبودن شركت‌كنندگان در همكاري و يا عدم همكاري در روند پژوهش رعايت گرديد.يافته‌ها: گزارشي درباره چگونگي پيشگيري از بيماري آبله با استفاده از روش مايه‌كوبي در هند در آغاز قرن نوزدهم، تأثير حمايت حكومت از كشفيات پزشكي بر تشويق دانشمندان، نحوه تعامل پزشك با بيمار، عوامل مؤثر بر بهبود كاركرد پزشكي و تضعيف «طب يوناني» در سايه حضور طب نوين غربي در هند، از جمله يافته‌هاي اين پژوهش است.نتيجه‌گيري: ايرانياني كه در آغاز قرن نوزدهم از هند ديدن كردند، كوشيدند با بازگوكردن پيشرفت‌هاي پزشكي اروپا كه در شبه‌قاره كمابيش استفاده مي‌شد، از جمله توفيق در پيشگيري آبله، استفاده از داروهاي جديد، نظارت حكومت بر كار پزشكان و... جامعه ايراني را با پزشكي نوين آشنا سازند. بي‌شك اين گزارشات در گرايش به طب نوين و تجديد نظر در روش‌هاي سنتي درمان در ايران، در قرن 13 قمري مؤثر بود.