تحليل نشانه ـ معناشناختي عقل سرخ شيخ شهاب‌الدين سهروردي و رسالۀ‌الطير ابن‌سينا

شيخ شهاب‌الدين سهروردي پايه‌گذار مكتب «اشراقي»، پيونددهندۀ فلسفۀ يونان، عرفان اسلامي با وحي قرآني در آثار رمزي خود بوده ‌است. داستان‌هاي رمزي او به گفتۀ بعضي انديشمندان ازجمله هانري ‌كُربن، حاصلِ تجربيات شهودي خودِ اوست كه به رشتۀ تحرير درآمده ‌است. نظريۀ نشانه‌ ـ معناشناختي گفتماني، رويكردي جديد از علم نشانه‌شناسي است كه رابطۀ ميان دال و مدلول را به جرياني سيّال و چندبُعدي تبديل‌ كرده، و زمينۀ توليد معناهاي جديد را در يك متن فراهم مي‌كند. سهروردي ازجمله گفته‌پردازان عرصۀ متون رمزي عرفاني است كه اگرچه قرن‌ها پيش از نظريه‌پردازان نشانه ـ معناشناختي ازجمله گِرمَس مي‌زيسته ‌است، ولي نوشتارهاي او قابليّت واكاوي با اين نظريه‌هاي جديد را دارد. ازاين‌رو يك متن رمزي وي يعني عقل سرخ را براي نمونه با رسالۀ‌الطير ابن‌سينا كه همانندي‌هايي با هم دارند، براي اين پژوهش برگزيده‌ شد تا ازيك‌سو نظام‌هاي گفتماني و ازسوي‌ديگر نوع روايت را در آن‌ها مورد نقدوبررسي قرار دهيم. هردو روايت بيان كوششي جهت دستيابي به اُبژۀ ارزشي است كه برخلاف روايت‌هاي كلاسيك، در دورن كنشگر وجود دارد نه در بيرون از وجود او. در هردو داستان نشانه‌هايي از روايت تعاملي و روايت هم‌آميخته يا هم‌تنيده به‌چشم ‌مي‌خورد و در عقل سرخ افزون‌بر اين‌ها، روايت تطابقي هم وجود دارد. همچنين انواع نظام‌هاي گفتماني ‌كنشي، تنشي، شوِشي و بُوِشي را مي‌توان در اين دو اثر سهروردي جست‌وجو كرد. اين پژوهش به شيوۀ تحليل محتواي كيفي متن و مبتني بر نظريۀ نشانه ـ معناشناختي در حوزۀ زبان‌شناسي مدرن با تأكيد بر الگوي گِرمَس به سامان‌رسيده ‌است.