تبيين سازوكارهاي زباني «فراراوي» در گفتمان عرفاني مثنوي با رويكرد تحليل گفتمان روايي

قدرت از طريق مدلي زبان شناختي، دلالت هاي نهفته اي را كه در پس روابط جانشيني، همنشيني و درون نشانه اي شكل مي گيرد، بازتعريف مي كند. بررسي سازوكارهاي زباني متون مقدس، فلسفي و عرفاني نشان مي دهد كه قدرت الهي با نفوذ در ساختارهاي زباني گفتمان و تأثيرگذاري بر آن، تسلط فراراوي را در متن بازنمايي مي كند. با توجه به اينكه مثنوي مولانا، از كلان روايت هاي عرفاني است، مسأله اصلي اين است كه چگونه ايدئولوژي قدرت الهي در گفتمان عرفاني، ساختارهاي زباني و نوع روايتگري انواع راوي را در آن مفصل بندي مي كند و خود به يك فراراوي تبديل مي شود. از اين روي، در مقالۀ حاضر پس از تبيين ارتباط بين زبان گفتمان و روايت با رويكرد گفتمان روايي، تأثير باورمندي به قدرت الهي بر ساختار زباني گفتمان و شيوۀ روايتگري انواع راوي در مثنوي، واكاوي شده است. نتيجه حاكي از آن است كه در گفتمان عرفاني مولانا ايدئولوژي قدرت الهي، همانند فراراويي مسلط از بيرون قصه، بر روي ساختار زبان گفتمان و ذهن راوي تأثير مي گذارد كه در اين حالت مؤلف- راوي درون متن بزرگتر هستي قرار گرفته است و فراراوي/ خداوند با او يكي شده و او از زبان فراراوي مي نويسد. همچنين، قدرت الهي با شگردهايي چون: گزينش هاي زباني، چشم اندازِ غيرقابل دسترس بودن فرامن و نحوه كانوني سازي ثابت و چندگانه، از درون روايت سبك ذهن راويان نسبت به فراراوي/ خداوند را سامان مي بخشد و از اين طريق، ايدئولوژي پنهان در ساختارهاي زباني گفتمان حاكم بر ذهن نويسنده را بازنمايي مي كند و درنهايت مانند صدايي فراتر از همه صداها اجزاي گفتمان عرفاني را تحت سيطرۀ خويش نگه مي دارد.