تحليل مناسبات سياسي علماي شيعه با حكومت (از صفويه تا اوايل قاجاريه)

مسئلۀ پژوهش حاضر بررسي موقعيت علماي شيعي با حكومت‌هاي زمانۀ صفويه تا اوايل قاجاريه است. پرسش اين است كه فراز و فرود حكومت‌ها از دورۀ صفوي تا عصر ناصري چه تأثيري بر مناسبات حكومت و علماي شيعه گذاشت و واكنش دو طرف تحت تأثير چه عواملي بود و به عبارت ديگر، تغيير حكومت‌ها چه تأثيري بر موقعيت و نقش علماي شيعه، به‌خصوص از منظر مناسبات با حاكميت‌هاي افغان‌ها، افشاريه، زنديه تا اوايل قاجار گذاشت؟ اين پرسش از آن بُعد اهميت مضاعف مي‌يابد كه علماي شيعه از حكومت متعصب شيعي وارد يك دوره تسنن و يا بي‌توجهي نيز شدند. پژوهش با شيوۀ تبيين تاريخي سامان يافته و بر اين فرض استوار است كه مناسبات يكدست و همساني ميان علما و حكومت‌هاي صفويه، افغان‌ها، افشاريه، زنديه و قاجاريه مشاهده نمي‌شود و اين روند تابع شرايط و اقتضائات تاريخي، ملاحظات و مسائل عصري است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه اين مناسبات متغير با ورود علماي شيعي به ايران و در نتيجه «همكاري» آنها با حكومت صفويه صورت‌بندي شد. در ادامه تحت تأثير عواملي چند رويكردهاي متعارض و جدي‌تري ميان آنها رقم خورد.