بررسي مصاديق جرم و مجازات مجرمان از ابتداي خلافت عباسي تا دوره متوكل

با سرنگوني حكومت اموي و استقرار حكومت عباسيان بر جهان اسلام، ساختار قضاء به ‌صورت محسوسي تغيير كرد؛ به‌طوري ‌كه به گفتۀ بسياري از پژوهشگران تاريخ، ساختار حقوقي و قضائي در دورۀ عباسيان شكل منظم‌تر و نوتري نسبت به گذشته به خود گرفت و مصاديق جرم و انواع مجازاتي كه براي جرم‌هاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي در نظر گرفته مي‌شد، به شكل مشخص در اين دوره تدوين گرديد. بر همين اساس، پژوهش حاضر كوشيده است با تكيه‌ بر شواهد تاريخي ارائه‌شده در منابع كتابخانه‌اي و با رويكرد توصيفي-تحليلي، به بررسي مروري ساختار قضاء در دورۀ عباسيان و مصاديق جرم و مجازاتي كه براي انواع جرم‌ها در نظر گرفته‌ شده بود، بپردازد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه انواع جرم‌هاي معيّن مانند قتل، زنا، ارتداد، دزدي و غيره كه از زمان پيامبر و خلفاي پيشين تعيين ‌شده بود، كم‌وبيش و گاه مستقيماً مورد حكم قرار مي‌گرفت، اما مصاديق جرم‌هاي سياسي و مجازاتي كه براي آن در نظر گرفته‌ شده بود، از شدت و قدرت بيشتري برخوردار بودند. در اين راستا ارتباط با علويان، پوشيدن لباس مسلمان توسط اهل ذمه، جاسوسي و پناه دادن به مغضوبان خليفه، پنهان كردن سلاح در خانه، زيارت قبور اهل ‌بيت و برخي جرايم اقتصادي كه در اصل سياسي نيز بودند، موجب مجازاتي چون حبس، شكنجه، بركناري از قدرت، پرداخت ديه، تبعيد، اخراج از سرزمين مسلمانان و گاه قتل و كشتار قبيله‌اي مي‌شد. بر همين اساس، فقهاي ديني و قضات مورد وثوق خليفه نيز مشروعيت مجازات‌ها را تعيين مي‌كردند.