معرّفي نسخۀ خطي مناظرۀ ليل و نهار اثر معداني اصفهاني

مناظرۀ «الليل و النهار» نوشتۀ علي بن فتح الله معداني اصفهاني است كه به صورت مناظره‌اي منثور در قرن نهم هجري نگاشته شده است. معداني از نويسندگان و كاتبان قرن نهم هجري در اصفهان است. كتاب «مناظره الليل و النهار» يكي از مهم‌ترين آثار در زمينۀ مناظره‌هاي منثور است. از اين رو نگارنده به دليل اهميت موضوع و راهگشا بودن آن در سير تحول مناظره نويسي منثور به معرفي نسخه پرداخت. تنها نسخۀ خطي اين اثر ارزشمند در موزۀ كتابخانۀ دانشگاه استانبول در تركيه نگهداري مي‌شود. گردآوري اطلاعات در اين مقاله به روش كتابخانه‌اي و نگارش آن به شيوۀ توصيفي تحليلي انجام گرفته است. پژوهش حاضر اين مناظره را در سه سطح فكري، ادبي و زباني مورد بررسي قرار داد. از ميان نتايج به دست آمده، چند ويژگي شايان يادآوري است: كاربرد نثر مسجع- توجه گسترده به كاربرد اشعار فارسي و آيات و احاديث- استفادۀ گسترده از آرايه‌هاي تشبيه، استعاره و كنايه- جابه‌جايي عناصر جمله و جمله‌هاي توصيفي به صورت مكرر- همچنين سجع، تكرار و جناس، جملات و تركيب‌هاي عربي پرتكرار، از ويژگي‌هاي برجستۀ سبكي اثر است. اگرچه معداني اصفهاني مناظرۀ ليل و نهار را مطابق با سبك نثر عصر تيموري به نثر مسجع نگاشته است اما در رفتار زباني مولف، نوآوري‌هايي وجود دارد كه سبك فردي او را شاخص مي‌سازد. با اين حال، از حيث موضوع مناظره و نتيجۀ اخلاقي آن نوآوري قابل توجهي نسبت به ساير مناظره‌ها ندارد.