جانمايي حوزه آبخيز فخران خراسان جنوبي در نردبان مديريت آبخيز

مقدمه: در دهه‌هاي گذشته گسترش نيازهاي انساني، تغييرات آب‌ و ‌هوايي، شهرنشيني و توسعه سريع صنعت، كشاورزي فشرده، خشك‌سالي، سيلاب و فرسايش خاك سبب تخريب آبخيزها شده است. از طرفي ديگر افزايش تقاضا براي بهره‌برداري از منابع طبيعي در شرايط فعلي آبخيزهاي كشور تخريب روزافزون منابع اصلي حيات انسان، يعني خاك ‌و آب را در پي داشته است. عدم توازن در عملكرد آبخيزها سبب شده است تا كاركردهاي مختلف هيدرولوژيك، بوم‌شناسي، اقتصادي و اجتماعي با مشكل مواجه شده و سلامت و عملكرد متوقع از آبخيزها كاهش يابد. ‌از‌اين‌رو مديريت آبخيزها براي حفظ سلامت و پايداري آن‌ها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. لذا رويكردهاي جامع مديريتي در راستاي پايداري منابع طبيعي موردنياز است.  مواد و روش‌ها: حوزه‌هاي آبخيز به‌عنوان سامانه‌هاي اجتماعي بوم‌شناسي به دليل تعامل بين اجزاي بوم‌سازگان، انواع فعاليت‌هايي كه در آن‌ها انجام مي‌شود و پويايي اين سامانه‌ها، داراي پيچيدگي‌هاي مديريتي هستند  به اين دليل لازم است در آن‌ها رويكردهاي مختلف مديريت آبخيز در نظر گرفته شود. در نردبان ‌‌‌مديريت آبخيز سه رويكرد اصلي به نام‌هاي مديريت غير‌يكپارچه (تكه‌تكه) ‌آبخيز˓ مديريت ‌يكپارچه آبخيز‌ و مديريت‌ جامع آبخيز‌ مشخص شده‌اند كه هريك از اين رويكرد‌ها مطابق با نردبان مديريت آبخيز داراي مجموعه‌اي از رويكردهاي فرعي است كه براي دستيابي به اهداف رويكرد اصلي بايد پله به پله بررسي شوند و هر حوضه بر اساس رويكر‌دهايي كه در مطالعات خود لحاظ كرده‌اند در پله‌هاي مختلفي از اين نردبان قرار مي‌گيرند. نتايج پژوهش­ها­ در ايران حاكي از آن است كه رويكردهاي مديريتي غيريكپارچه ‌آبخيز، ‌يكپارچه آبخيز و مديريت‌ جامع حوزه­هاي آبخيز‌ و جايگاه آبخيزها در نردبان مديريت آبخيز كمتر مورد ارزيابي قرار گرفته است. لذا در پژوهش حاضر به جايگاه حوزه آبخيز فخران خراسان جنوبي در نردبان مديريت آبخيز پرداخته شده است.  نتايج و بحث: بر اساس مطالعات انجام‌شده در اين حوزه آبخيز از رويكرد مديريت غيريكپارچه آبخيز، رويكردهاي فرعي بين‌رشته‌اي و رويكرد حوزه آبخيز انجام شده ليكن با توجه به اينكه رويكرد اجرايي پژوهشي ازجمله ارزيابي سلامت و پايداري كه از موارد مهم اين رويكرد به شمار مي‌رود در اين آبخيز لحاظ نشده است، حوزه آبخيز فخران در پله سوم از رويكرد غيريكپارچه آبخيز قرار دارد.  نتيجه‌گيري: طبيعي است بخش عمده‌اي از اين كمبودها و قرار نگرفتن مطالعات اين آبخيز در پله‌هاي بالاتر از نردبان مديريت آبخيز متوجه شرح خدمات عمومي، مشابه و كلي مطالعات تفضيلي اجرايي موجود است كه طبعاً ضرورت بازنگري شرح خدمات هدف‌مدار و مشكل ‌محور در اين‌گونه مطالعات را تأييد مي‌كند؛ بنابراين مسئولين و سياست‌گذاران حوزه آبخيزداري بايد همگام با تغيير نيازهاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و مديريتي از رويكردهاي جديد علمي و جامعه محور در راستاي شناخت مسائل مرتبط با آبخيزها و ارائه راه‌ حل‌ هاي متناسب با آن‌ها استفاده نمايند.