واج ‌آرايي پايانه‌ هجا در زبان تركي آذربايجاني گويش اردبيلي

مقالۀ حاضر به بررسي اصول واج ‌آرايي حاكم بر زبان تركي آذربايجاني گويش اردبيلي در چارچوب نظريۀ بهينگي مي‌پردازد. هدف اين است بر اساس محدوديت‌هاي واجي حاكم بر اين زبان تعيين شود ساختار مجاز هجا در اين زبان چگونه است؟ همچنين مشخص ‌شود آيا توالي واكه‌ها در تركي گونۀ اردبيلي مجاز است يا خير؟ در تحقيق حاضر از دو روش ميداني و كتابخانه‌اي استفاده شده است. در مطالعات مربوط به پيشينه نظري و توصيفي به‌طور عمده از روش كتابخانه‌اي استفاده شده و گردآوري داده‌ها با مراجعه و مصاحبه با گويشوران اردبيلي بدون دخالت دادن متغير جنسيت صورت گرفته است. گويشوران از افراد مسن انتخاب شده‌اند، تا افرادي باشند كه كمتر تحت تأثير زبان فارسي قرار گرفته‌اند و به زبان اصيل صحبت مي‌كنند. اصول واج‌آرايي عبارتند از چهار اصل: اصل توالي رسايي، اصل مرز اجباري، قانون مجاورت هجا و اصل آغازۀ بيشينه. اين اصول در زبان تركي گونۀ اردبيلي در چارچوب نظريۀ بهينگي موردبررسي قرار گرفته است. با بررسي داده‌هاي زبان تركي گونۀ اردبيلي مشخص شد هر چهار اصل در اين زبان فعال بوده و از اصول حاكم بر اين زبان هستند؛ بدين‌صورت كه اصل توالي رسايي از اهميت و اولويت بسيار بالايي در اين زبان برخوردار است. همچنين، اصل مرز اجباري نيز در گونۀ تركي اردبيلي حاكم است و اگر به هنگام وند‌افزايي، التقاي واكه‌ها رخ دهد، با اعمال فرآيند درج همخوان بين دو واكه، از نقض اصل مرز اجباري پيشگيري مي‌شود. علاوه بر اين، قانون مجاورت هجا در گونۀ تركي اردبيلي حاكم است و پايانۀ هجاي قبلي از آغازۀ هجاي‌ بعدي رسا‌تر است. با توجه به الگوي هجايي گونۀ تركي اردبيلي كه وجود آغازه ضروري است، به هنگام وند‌‌افزايي و هجابندي مجدد اين اصل رعايت مي‌شود و حتماً يك همخوان در جايگاه آغازه قرار مي‌گيرد. اگر در مواردي مانند وام‌واژه‌هايي كه وارد اين زبان شده‌اند، اين اصول نقض شوند، با اعمال فرآيند‌هاي واجي از قبيل درج و حذف از بروز ساختار‌هاي غير مجاز در اين زبان پيشگيري شده و ساختار مجاز در اين زبان را به خود مي‌گيرند.