در جستجوي نقاشي‌هايي با خطاي بصري پيشرفته به روايت ابن‌هيثم در المناظر

ابن‌هيثم در بحثِ خطاي زبري در المناظر به نقاشي‎هايي اشاره مي‎كند كه در آن‌ها، حيوانات، اشخاص معين، گياهان و ديگر عناصر بصري به طور طبيعي بازنمايي شده‎اند؛ از آنجا كه در سده‌هاي 4و5ه.ق، نقاشي در تمدن اسلامي به چنان سطح واقع‌نمايي نرسيده بود، اين پرسش مطرح است كه ابن‎هيثم به كدام نقاشي‎ها اشاره مي‌كند؟ اهميت گزارش ابن‎هيثم، افزون‌بر آن‎كه آگاهي‌ها از تاريخ نقاشي را گسترش مي‎دهد، مي‌تواند روايت چگونگي شكل‌گيري نقاشي در عصر رنسانس را نيز بپرورانَد. پژوهش در پي آن است كه با استناد به گزارش‎هاي تاريخي و سنجش آن با كاوش‎هاي باستان‎شناسي در سده بيستم، نقاشي‎هاي روايت‌شده در المناظر را شناسايي كند. از نظر تاريخي، سخنان فارابي و مسعودي دربارة نقاشي‎هايي مطرود در سده‎هاي آغاز مسيحيت، مهم‎ترين سرنخ‎هاي شناسايي آن نقاشي‎هاست. هم‎چنين، اقامت طولاني ابن‎هيثم در مصر از يك‎سو، و كشف و شناسايي نقاشي‎هاي مومي در نواحي صَعيد (فيوم) از سوي ديگر، زمينة سنجش گزارش المناظر را فراهم مي‌سازد. پژوهش با روش تحليل تاريخي و تطبيق ويژگي‎هاي تكنيكي نقاشي با گزارش ابن‎هيثم، درپيِ شناخت همبستگي ميان آن‌ها است. بنابراين، در نبود هرگونه آگاهي تاريخي از ديگر سنت‌هاي بازنمايي، مي‎توان گفت نقاشي‎هاي مومي مصر، در چارچوب همان سنت بازنمايي پديد آمده بود كه ابن‎هيثم در المناظر از آن سخن مي‌گويد.