بررسي شيوه هاي شخصيت‌پردازي در مثنوي داستاني شمع و پروانۀ اهلي شيرازي

زمينه و هدف: شخصيت‌پردازي و شيوه هاي آن از مباحث بسيار مهم و كليدي در ادبيات داستاني نوين است كه به رغم نوبودگي در حوزۀ بحثهاي نظري، حضوري ديرينه در ادبيات منظوم و منثور فارسي دارد و در اندازه هاي گوناگون در آثار داستاني كهن، قابل رديابي و تبيين است. يكي از اين آثار ادبي جالب توجه و مثال‌زدني به لحاظ شخصيت‌پردازي، مثنوي شمع و پروانۀ اهلي شيرازي است. اهلي شيرازي، شاعر چيره دست قرن نهم و اوايل قرن دهم هجري، در اين مثنوي داستاني با بداعتي خيره كننده و به شيوه اي باورپذير، قهرمانان انساني در داستاني عاشقانه را با جانوران و اجزاي طبيعت تعويض كرده است. اهلي داستان خويش را شبيه صحنۀ يك نمايش ساخته است كه شخصيتهاي برگرفته از طبيعت، يك به يك وارد آن ميشوند و شاعر به معرفي شخصيت آنان ميپردازد و سپس رهايشان ميسازد كه به نقش‌آفريني خويش بپردازند. هنرمندي اهلي در اين كار، تنها مبتني بر شگرد تشخيص به صورتي ساده و سرراست نيست، بلكه تطبيقي گسترده ميان حيات انساني و جهان غيرانسان است كه افزون بر جان‌بخشي به خود شخصيتها، براي متعلقات انساني از قبيل خانه، خيمه، تخت، خادم، بيماري، مرگ، آه و... نيز مطابقهايي باورپذير در جهان غيرانسان مييابد. روشها: در اين پژوهش، تركيبي از دو روش توصيفي و تحليلي به كار رفته است. نخست به توصيف مقولۀ شخصيت و گونه هاي آن و شيوه هاي شخصيت‌پردازي پرداخته ميشود، سپس شخصيت قهرمانان نقش‌آفرين در داستان شمع و پروانۀ اهلي شيرازي و شيوه هاي شخصيت‌پردازي آنان تحليل ميشود. يافته ها: يافته هاي اين مقاله نشانگر آن است كه هرچند مبحث شخصيت‌پردازي و شيوه هاي آن نوآمده است، شاعران و نويسندگان چيره دست ايراني بصورت ناخودآگاه يا براساس انديشه هاي پيشرو خود به طرق گوناگون بر آن آگاه بوده اند و در داستانهاي موفق خويش از آنها بهره ميبرده اند. نتيجه گيري: مثنوي شمع و پروانۀ اهلي شيرازي به رغم كوتاهيش، صحنۀ حضور شخصيتهاي متنوعي است. برخي از اين شخصيتها ايستا هستند و برخي نيز دچار تنوع و تغيير ميشوند و نمونه اي از شخصيتهاي پويا هستند. همچنين حضور آنان در صحنۀ داستان با تمهيدات و توجيهات مناسبي همراه است كه انسان‌واري آنان و باورپذيري وجوه شخصيتي و كنشهايشان را به نحوي موفق، فراهم ميسازد.