استعارۀ مفهومي در شعر قلندري

قلندريه يكي از فرقه‌هاي مهم در عرفان و تصوف اسلامي است كه بسياري از ابعاد نظري، اجتماعي و سلوكي آن، به دليل تنوع شكل زندگي قلندران و وجود زمينه‌هاي مثبت و منفي و تناقض‌هاي آشكار و پنهاني كه در اين فرقه و اشعارشان وجود دارد، همچنان ناشناخته باقي مانده است. در اين پژوهش، به روش اسنادي و با بهره‌گيري از نظريۀ استعارۀ مفهومي، جنبه‌هايي از مفاهيم انتزاعي و چندپهلوي فرقۀ قلندريه كه در ادب فارسي بازتاب يافته است، بررسي شده است. با تطابق و نگاشتِ حوزه‌هاي مبدأ و مقصدِ سه انگارۀ «قلندر آزاد است»، «قلندر مبارز است» و «قلندريه به مثابه يك نظام اجتماعي و سرّي» اين نتايج حاصل شد كه قلندران هرچند خود را از بند هر نوع تعلقي آزاد مي‌دانند، عملاً در بند و اسير آداب و رسومي هستند كه خود پايه‌گذار آن بوده‌اند. اين گروه غالباً با مبارزۀ فرهنگي و سلبي و گاه مبارزۀ مسلحانه، در تلاش بوده‌اند كه در جامعۀ ريازدۀ عصر خود تغيير ايجاد كنند. قلندريه داراي يك نظام فرهنگي پيچيده، تودرتو، باز و داراي قوانين و مراكز تجمع و اهداف و نشانه‌هاي خاص خود بوده است. قلندريه كه گروهي آن را وجه افراطي ملامتيه دانسته‌اند، همواره در ادبيات فارسي داراي دو چهرۀ مثبت و منفي بوده است. استعارۀ مفهومي با ايجاد نگاشت بين مفاهيم انتزاعي با امور مادي و تجربه‌هاي ملموس، مي‌تواند ابزاري مناسب براي درك برخي از جنبه‌هاي ناشناختۀ اين فرقه به حساب آيد.