توسعه الگوي يكپارچه برنامه‌ريزي و مديريت در مناطق آزاد با تأكيد بر فشارهاي محيط زيستي

هدف: منطقه آزاد ارس كه با مناطق حفاظت شده ارسباران، پناهگاه حيات وحش كيامكي و منطقه حفاظت شده ديزمار محصور شده است، معضلات و مشكلات محيط زيستي بسياري دارد كه يكي از آن‌ها در نظر نگرفتن اصول محيط زيستي منطقه در توسعه اقتصادي است. به همين دليل امكان تحقق توسعه شهري پايدار و يكپارچه را در اين منطقه با مشكلات زيادي مواجه كرده كه از مرحله تهيه طرح تا اجرا را شامل مي‌شود. با توجه به اينكه منطقه مورد مطالعه، در شمال غربي كشور، به‌عنوان پل ارتباطي با منطقه قفقاز و اروپاي شرقي، مي‌تواند براي توسعه روابط اقتصادي نقش مهمي ايفا كند، پژوهش حاضر با هدف مديريت يكپارچه شهرهاي منطقه آزاد ارس با محوريت مديريت محيط زيست (طبيعي، انساني و فيزيكي) طراحي شده است.روش: اين پژوهش به‌لحاظ هدف بنيادي است؛ زيرا در پي ارائه و توسعه الگوي برنامه‌ريزي محيط زيست، در خصوص مديريت يكپارچه شهري مناطق آزاد و به‌طور خاص، منطقه آزاد ارس است. همچنين كاربردي است؛ زيرا الگوي پيشنهادي در منطقه آزاد ارس اجرا شده است. جامعه آماري پژوهش حاضر مديران، مسئولان و كارشناسان تصميم‌گير منطقه آزاد ارس، به تعداد۲۹۰ نفر بود. واحد تحليل در اين پژوهش سازمان‌هاي دولتي و خصوصي در منطقه آزاد ارس، نظير سازمان منطقه آزاد، اداره منابع طبيعي و محيط زيست، بنياد مسكن، اداره آب و فاضلاب بود. شيوه نمونه‌گيري، به‌صورت نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌بندي انجام گرفت و حجم نمونه ۱۶۶ نفر بود كه اين تعداد، از بين مديران، مسئولان و كارشناسان تصميم‌گير در شهرهاي جلفا، نوردوز، قلي‌بيگلو و خدا آفرين انتخاب شدند. ابزار گردآوري اطلاعات، به دو شيوه كيفي (كتابخانه‌اي) و كمّي (پرسش‌نامه محقق‌ساخته پاسخ بسته) و ابزار تحليل اطلاعات نيز، نرم‌افزارهاي اس‌پي‌اس‌اس نسخۀ ۲۳ و تاپسيس فازي بود.يافته‌ها: بر اساس برنامه‌ريزي مديريت بحران در منطقه، كليه نقاط ضعف و تهديدهاي مديريت محيط زيست يكپارچه در منطقه به‌عنوان فشار شناخته شدند و تمامي آن‌ها (به‌جز دو عامل وجود مسئله بيكاري و وجود فضاهاي ناامن در شهر و پيامد آن‌ها و قاچاق كالا يا تردد غيرقانوني از مرز، شامل قاچاق كالاهاي مصرفي و مواد سوختي در حد متوسط قرار داشتند كه در شرايط قبل از وقوع بحران است)، در شرايط اضطراري و در مرحله تغيير وضعيت قرار داشتند. نتايج آزمون تاپسيس فازي نشان داد كه تخريب مناطق محيط زيستي حساس به‌منظور توسعه اقتصادي، تغيير كاربري اراضي محيط زيستي به‌منظور ايجاد اشتغال، سوءاستفاده كشورهاي هم‌جوار در خصوص ايجاد آلودگي در مناطق به‌دليل‌عدم وجود تفكر حفاظت از محيط زيست در مديران منطقه، از مهم‌ترين تأثيرهاي فشارهاي محيط زيست شهري در شرايط اضطراري هستند.نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش در دو بخش برنامه‌ريزي مديريت بحران و برنامه‌ريزي اقتضايي ارائه شد. بر اساس نتايج به‌دست آمده و نقش مناسب تعديل اثرهاي اقتصادي و اجتماعي بر توسعه يكپارچه محيط زيست منطقه آزاد ارس از طريق هماهنگي بين سازمان‌ها، بسترسازي و وحدت فرماندهي، پيشنهادهايي ارائه شد كه يكپارچگي درون‌سازماني، نهادي و برنامه‌اي را دربرمي‌گيرد.