بي‌تمدني سازماني در دانشگاه‌ها: عوامل و راهكارها

هدف: از آنجا كه يكي از اهداف جهاني تعليم و تربيت، ارتقاي مدنيت و احترام است، دانشجويان علاوه بر كسب تخصص و مهارت در علوم، بايد فضائل عالي اخلاق و انسانيت را نيز كسب كنند. اين در حالي است كه انواع و موارد قابل توجهي از مصاديق بروز رفتارهاي نادرست مشاهده مي‌شود، همان موضوعي كه به بي‌تمدني در محيط دانشگاهي شهرت يافته و به معضلي قابل تعمق در آموزش عالي تبديل شده است. بنابراين هدف پژوهش حاضر، شناسايي مؤلفه‌ها، پيشايندها، پيامدها و راهكارهاي كاهش بي‌تمدني سازماني در دانشگاه‌ها بوده است.مواد و روش‌ها: روش اين پژوهش كيفي از نوع پديدارشناسي بود. مشاركت‌كنندگان بالقوه پژوهش اساتيد و خبرگان مطلع در زمينه موضوع پژوهش در دانشگاه‌هاي كشور بودند. نمونه‌گيري با رويكرد هدفمند و به روش انتخاب صاحب‌نظران كليدي انجام گرفت. براي تعيين حجم نمونه از اشباع نظري بهره گرفته شد و با 22 نفر از اعضاي هيئت علمي و صاحب‌نظران دانشگاهي مصاحبه نيمه‌ساختاريافته انجام شد. تجزيه و تحليل داده‌ها از طريق رويكرد تحليل مضمون با بهره‌گيري از نرم‌فزار MAXQDA 2020 انجام گرديد. براي تعيين روايي مصاحبه‌ها از مطالعه مجدد توسط همتا و پژوهشگر استفاده شد. پايايي با اشباع نظري در مرحله جمع‌آوري داده‌ها و پايايي باز آزمون معادل94/89 درصد مورد تأييد قرار گرفت.بحث و نتيجه‌گيري: يافته‌هاي حاصل از مصاحبه‌ها نشان داد كه مؤلفه‌هاي بي‌تمدني سازماني شامل 4 مضمون فراگير (بي‌تمدني سازماني دانشجويان، بي‌تمدني سازماني اعضاي هيئت علمي، بي‌تمدني سازماني مديران و بي‌تمدني سازماني كاركنان)، پيشايندهاي بي‌تمدني سازماني شامل 3 مضمون فراگير (عوامل فردي، عوامل درون سازماني و عوامل برون سازماني)، پيامدهاي بي‌تمدني سازماني شامل 3 مضمون فراگير (پيامدهاي مرتبط با سلامت فردي و سازماني؛ پيامدهاي نگرشي (مبتني بر تبادل اجتماعي)؛ و پيامدهاي رفتاري و كناره‌گيري)، راهكارهاي كاهش بي‌تمدني سازماني شامل 3 مضمون فراگير (تمهيدات آموزشي، تمهيدات انگيزشي و تمهيدات سازماني) بود. مؤلفه‌هاي بي‌تمدني سازماني دانشجويان شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (عدم رعايت هنجارهاي آموزشي و پژوهشي، نقض هنجارهاي محيط آكادميك، گستاخي نسبت به استاد و عدم رعايت اخلاق دانشجويي) گرديد. مؤلفه‌هاي بي‌تمدني سازماني اعضاي هيئت علمي شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده ‌(نداشتن مهارت‌ها و دانش تدريس، بي‌تفاوتي علمي، عدم رعايت اخلاق حرفه‌اي در قبال دانشجويان، عدم رعايت هنجارهاي محيط آكادميك، داشتن رفتارهاي غيرحرفه‌اي و مخرب با همكاران، و داشتن رفتارهاي توهين‌آميز و گستاخانه با همكاران) بود. مؤلفه‌هاي بي‌تمدني سازماني مديران شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (مديريت ناكارآمد، خود برتربيني نسبت به كاركنان و بي‌توجهي به كاركنان) بود. مؤلفه‌هاي بي‌تمدني سازماني كاركنان شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (كوتاهي كردن و نقصان در مسئوليت‌پذيري، عدم حضور مؤثر كارمند در محل كار و داشتن رفتار غيراخلاقي) شد. عوامل فردي از پيشايندها، مضمون‌هاي سازمان‌دهنده‌ (ويژگي‌هاي دموگرافيك افراد، ويژگي‌هاي شخصيتي افراد و مسائل خانوادگي) بود. عوامل درون سازماني از پيشايندها شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (ساختار و قوانين و مقررات دانشگاه، مسائل مديريتي، مسائل مرتبط با شغل، محيط و امكانات آموزشي نامناسب، مسائل مرتبط با جو و فرهنگ سازماني دانشگاه، نقصان در نظام نظارت و ارزشيابي) گرديد. عوامل برون سازماني از پيشايندها شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (مسائل فرهنگي-اجتماعي، مسائل اقتصادي و مسائل سياسي) بود. پيامدهاي مرتبط با سلامت فردي و سازماني شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (ايجاد آسيب‌هاي رواني و جسمي، فرسودگي شغلي و تحصيلي و عدم رضايت شغلي) بود. پيامدهاي نگرشي شامل مضمون‌ سازمان‌دهنده‌ خدشه‌دار شدن شأن و جايگاه دانشگاه در جامعه) شد. پيامدهاي رفتاري و كناره‌گيري شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (افزايش جابجايي يا تمايل به ترك شغل؛ پرورش منابع انساني بي‌تمدن؛ از بين رفتن اعتماد، همدلي و رابطه‌ي مثبت بين افراد؛ كاهش عملكرد وظيفه؛ و شكست در اجراي طرح‌ها و كارهاي گروهي) بود. تمهيدات آموزشي از راهكارها شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (آموزش و بهسازي، خودمديريتي و بهبود و پرورش مهارت‌هاي ارتباطي) گرديد. تمهيدات انگيزشي از راهكارها شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (الگوسازي و نظام پاداش و تنبيه مناسب) بود. تمهيدات سازماني از راهكارها شامل مضمون‌هاي سازمان‌دهنده (اصلاح سبك مديريت و رهبري، تدبير مديريت، تقويت فرهنگ سازماني مشوق ادب و مدنيت، و اصلاح قوانين گزينشي) شد. نتايج اين پژوهش مي‌تواند به اعضاي هيئت علمي كمك كند تا با شناخت كافي از مؤلفه‌ها، پيشايندها و پيامدهاي بي‌تمدني سازماني در دانشگاه‌ها از اثرات مخرب آن در فرايند ياددهي و يادگيري جلوگيري نمايند.