پرورش رهبران فردا از طريق رويكرد يادگيري مشاركتي: يك مطالعه فراتركيب در مدارس ابتدايي

هدف: دانش‌آموزان امروز، رهبران فردا هستند كه مديريت و برنامه‌ريزي نظام‌هاي بزرگ و‌ كوچك‌ اقتصادي، صنعتي، اجتماعي، فرهنگي و آموزشي را بر عهده مي‌گيرند. از اين رو كلاس‌هاي درس در مقاطع مختلف تحصيلي –به‌ويژه مقطع ابتدايي مي‌توانند تبديل به فرصت‌هاي بي نظيري براي تمرين مهارت‌هاي رهبري در دانش‌آموزان شوند. علي‌رغم اينكه رويكردهاي فعال ياددهي-يادگيري نظير يادگيري مشاركتي مي‌توانند نقش قابل توجهي در پرورش اين مهارت‌ها داشته باشند، مرور ادبيات نشان مي‌دهد كه اين موضوع كمتر مورد بررسي قرار گرفته است. اين شكاف تحقيقاتي زمينه شكل‌گيري پژوهش حاضر را فراهم ساخت. در واقع مطالعه حاضر با هدف شناسايي عناصر و فرايند يادگيري مشاركتي به‌منظور پرورش مهارت‌هاي رهبري در كودكان دبستاني انجام‌ شد. يادگيري مشاركتي كه براساس نظريه همبستگي متقابل اجتماعي شكل‌گرفته است، داراي پنج عنصر اساسي است: وابستگي دروني مثبت، مسئوليت‌پذيري، مهارت‌هاي بين فردي، تعامل رو‌در رو و‌ پردازش گروهي. با اتكا به اين پشتوانه نظري مي‌توان گفت يادگيري مشاركتي رويكردي است كه در حين اجراي آن دانش‌آموزان ‌در قالب گروه‌هاي كوچك ناهمگون براي رسيدن به هدف مشترك با هم كار مي‌كنند و از طريق تبادل افكار و‌ ايده‌ها سعي مي‌كنند يادگيري خود و‌ ديگران را به حداكثر برسانند.مواد و روش‌ها: مطالعه حاضر با رويكرد چندروشي يعني استفاده از فراتركيب و گروه‌هاي كانوني انجام‌شده است. سي و نه مطالعه در زمينه عناصر يادگيري مشاركتي و 27 مطالعه در زمينه فرايند يادگيري مشاركتي طي سال‌هاي ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۲ با استفاده از روش سندلوسكي و باروسو مورد بررسي قرار گرفتند. به اين معنا كه پس از تدوين ‌سوالات پژوهش، منابع به‌صورت نظام مند بررسي گرديده و مقالات مناسب براساس معيارهاي تعيين شده انتخاب شدند. سپس داده‌ها استخراج گرديده و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Atlas-ti كدگذاري شدند. به‌منظور تكميل، اصلاح و رواسازي داده‌ها از روش گروه‌هاي كانوني استفاده شد و سپس داده‌ها در قالب يافته‌هاي پژوهش ارائه شدند.بحث و نتيجه‌گيري: نتايج نشان داد از ميان‌ پنج عنصر اساسي يادگيري مشاركتي،  چهار عنصر به‌طور واضحي مهارت‌هاي رهبري را در دانش‌آموزان دوره‌ ابتدايي تقويت مي‌كنند. اولين عنصر وابستگي دروني مثبت و متقابل است كه به‌عنوان يكي از عناصر يادگيري مشاركتي مهارت‌هايي نظير گوش دادن، احترام به ديگران، همكاري، ارتباط، مقبوليت و همدلي را تقويت مي‌كند. مسئوليت‌پذيري به‌عنوان دومين عنصر كليدي، مهارت اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس، احترام به حقوق ديگران و پاسخگويي را بهبود مي‌بخشد. مهارت‌ بين‌فردي به‌عنوان سومين عنصر يادگيري مشاركتي در توسعه مهارت‌هاي تعاملي و ارتباطي مؤثر است و مهارت حل مسئله، حل تعارض، خلاصه‌نويسي، مديريت زمان، بيان افكار به روشني، هدايت و هوشياري گروهي را در دانش‌آموزان تقويت مي‌‌كند. نتايج هم‌چنين نشان داد كه تعامل به‌عنوان چهارمين عنصر يادگيري مشاركتي مهارت برقراري ارتباط و حل مسئله را در دانش‌آموزان بهبود مي‌بخشد. اصطلاح هوشياري گروهي در مطالعات مرتبط با يادگيري مشاركتي كمتر به كار رفته است. اين واژه ارتباط نزديكي با پنجمين عنصر يادگيري مشاركتي يعني پردازش گروهي، دارد. در فرآيند اجراي رويكرد يادگيري مشاركتي معلم و دانش‌آموز نقش كليدي دارند و از طريق آمادگي، برنامه‌ريزي، اجرا و ارزشيابي، مي‌توانند زمينه پرورش مهارت‌هاي رهبري در دانش‌آموزان را فراهم سازند. نتايج حاكي از برجسته بودن برخي از مهارت‌ها نظير مسئوليت‌پذيري، مديريت حل تعارض، يادگيري در لحظه و اعتمادبه‌نفس بود. برخي از مهارت‌ها نيز نظير خودتوسعه‌اي، طرح مسئله و بازخورددهي ابعاد تازه‌اي از مهارت‌هاي رهبري را آشكار كردند و توانستند سهم قابل توجهي در توسعه دانش اين حوزه ايفا كنند. نتايج اين مطالعه مي‌تواند سياست‌گذاران اجتماعي را متقاعد كند تا رويكرد يادگيري مشاركتي را به‌عنوان بخش مهمي از محتواي آموزش معلمان در سرفصل دانشگاه‌ فرهنگيان و دانشگاه‌هاي تربيت‌ دبير بگنجانند. نتايج مي‌تواند‌ رهبران آموزشي را ترغيب كند تا از طريق توسعه حرفه‌اي معلمان زمينه اجراي مؤثر يادگيري مشاركتي را فراهم سازند. نتايج اين مطالعه هم‌چنين مي‌تواند‌ انگيزه معلمان را براي استفاده از يادگيري مشاركتي افزايش دهد و والدين را ترغيب كند تا در فرآيند اجراي اين‌ رويكرد از معلمان حمايت كنند.