تحليل بوم‌شناختي تعاملات و عملكرد بين‌المللي دانشگاه‌ها

هدف: در عصر حاضر كه به عصر دانش مشهور است، توسعه و رقابت‌پذيري كشورها و ملت‌ها به توليد، رسانش و بهره‌برداري اثربخش و ثمربخش از دانش و فناوري وابسته است. اين فعاليت‌ها تماماً در اكوسيستمي به نام «اكوسيستم توسعه دانايي» شكل مي‌گيرند و گسترش مي‌يابند. دانشگاه‌ها كانون اين نوع اكوسيستم‌ها هستند. تعاملات و عملكرد دانشگاه‌ها نقش بسيار تعيين‌كننده در عملكرد اين اكوسيستم‌ها دارند. تعاملات و عملكرد يك دانشگاه در دو سطح ملي  و بين‌المللي قابل تحليل و تبيّن است.  تاكنون پژوهش‌گران و سياست‌گذاران عمدتاً دسترسي به منابع و امكانات مادي و  فيزيكي را در تعيين عملكرد بين‌المللي دانشگاه‌ها مورد توجه قرار داده‌اند و به نقش زيست‌بوم دانشگاه بي‌توجه بودند. بنابراين، هدف مقاله حاضر تأكيد بر زيست‌پذيري دانشگاه در زيست‌بوم و تحليل بوم‌شناختي تعاملات و عملكرد بين‌المللي دانشگاه‌ها بوده است.مواد و روش‌ها: براي دستيابي به اين هدف از رويكرد توصيفي، روش تحقيق اسنادي، چارچوب مفهومي بوم‌شناسي دانش  و تحليل‌هاي كمي آماري استفاده شده ‌است. داده‌ها و اطلاعات مورد نياز در رابطه با متغيرهاي «عملكرد بين‌المللي دانشگاه‌ها» كه متغيرهاي وابسته هستند، از گزارش رتبه‌بندي جهاني دانشگاه‌ها «QS» در سال 2024؛ و داده‌ها و اطلاعات مورد نياز در رابطه متغيرهاي مربوط به زيست‌بوم كه متغيرهاي مستقل هستند؛ از  گزارش‌هاي متنوع رتبه‌بندي كشورها در حوزه هاي مختلف زيست‌بوم (مانند نمايه آزادي اقتصادي، نمايه آزادي انسان، نمايه جهاني دانش و نمايه جهاني رقابت‌پذيري) بدست آمده ‌است. رابطه بين اين متغيرهاي وابسته و مستقل با استفاده از تكنيك «مدل‌سازي معادلات ساختاري تعميم يافته» تحليل شده ‌است.بحث و نتيجه‌گيري: يافته‌هاي مقاله از تحليل‌هاي ياد شده نشان مي‌دهند كه براي دستيابي يك دانشگاه به عملكرد شايسته در عرصه جهاني، صرفاً دسترسي به سرمايه‌ها، منابع و امكانات مادي كافي نيست؛ بلكه دستيابي يك دانشگاه به عملكرد شايسته در اين عرصه، مستلزم زيست‌پذيري در يك زيست‌بوم شايسته است. يك زيست‌بوم شايسته حداقل داراي 7 ويژگي اساسي است:1. اقتصاد آزاد و رقابتي كه در كشورهاي پيشرفته جاري و ساري است؛ 2. جامعه باز و آزاد كه شرط لازم براي آزادانديشي، آزادي علمي، آزادي بيان و رفتاري مبتني بر عقلانيت، علم و اخلاق است؛ 3. نظام سياسي آزاد، با ثبات و پايدار كه شرط لازم براي شكل‌گيري حكمراني خوب است؛ 4. رژيم نهادي شايسته كه مؤلفه‌هاي اصلي حكمراني خوب را در سطح خرد و كلان شكل مي‌دهد؛ 5. وجود فناوري اطلاعات و ارتباطات پيشرفته كه تعاملات ملي و بين‌المللي دانشگاه‌ها تسهيل مي‌كند؛6. اقتصاد دانش پيشرفته كه علاوه بر سرمايه‌هاي علمي، فرصت و ظرفيت تعاملات داخلي و بين‌المللي دانشگاه را گسترش مي‌دهد؛ و در نهايت 7. تعاملات و عملكرد شايسته در سطح ملي كه منابع و امكانات بيشتري براي تعاملات بين‌المللي فراهم مي‌كند.پيشنهادات سياستي: با توجه به اين نتايج، به رهبران، سياست‌مداران و سياست‌گذاران توسعه دانش‌بنيان به‌طور عام، و سياست‌گذاران علم، فناوري و نوآوري به‌طور خاص در كشورهاي در حال توسعه (بخصوص ايران)، پيشنهاد مي‌شود اگر مي‌خواهند دانشگاه‌هاي بالنده در عرصه جهاني داشته باشند اقدامات زير را انجام دهند:1. اصلاح قوانين و مقررات كشور در راستاي آزاد و رقابتي‌سازي اقتصاد؛2. اصلاح قوانين و مقررات كشور در راستاي افزايش تعامل و هماهنگي با اقتصاد و جامعه جهاني؛3. اصلاح سياست‌هاي خارجي كشور در راستاي ظهور فعال و مؤثر دانشگاه‌ها، سازمان‌هاي مردم نهاد و دولت در مجامع و سازمان‌هاي بين‌المللي ذي‌ربط؛ 4. اصلاح قوانين و مقررات كشور در راستاي باز و آزادسازي امور اجتماعي و فرهنگي جامعه؛5. اصلاح قوانين و مقررات كشور در راستاي استقرار اصول حكمراني خوب در سطوح خرد و كلان؛ 6. توسعه تعاملات جهاني دولت و دانشگاه‌ها براساس اصول حكمراني خوب؛7. افزايش سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي براي گسترش و ارتقاء هرچه بيشتر فناوري اطلاعات و ارتباطات؛ 8. افزايش سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي در توليد، توزيع، رسانش و استفاده دانش جديد؛  و در نهايت 9. افزايش سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي در سرمايه‌هاي علمي و فناوري‌هاي مورد استفاده در دانشگاه‌هاي كشور.