خوانش ترامتني نقاشي بقاع متبركۀ گيلان و نقاشي پشت شيشه (زند و قاجار) با تأكيد بر رابطۀ فورژي و جاي‌گشت

نقاشي‌‏هاي بقاع متبركۀ گيلان همانند نقاشي‌‏هاي مذهبي پشت ‌شيشه از هنرهاي مذهبي دورۀ قاجار است كه براي عامۀ مردم با تشويق حكومت‌ها در جهت هدايت افكار عمومي رشد كرده ‌است. ميان اين نقاشي‌ها از حيث اعتقادات مذهبي شيعه و خاستگاه اجتماعي هنرمندان، وحدت سبك در روايت و تصويرگري قابل مشاهده است. ترامتنيت يكي از نظريه‏‌هاي مهم در زمينه‌‏هاي ادبي و هنري است كه توسط ژرار ژنت مطرح شده ‌است. ژنت در ترامتنيت به روش‏‌هاي گوناگوني پرداخته ‌است كه يك متن توسط آن مخاطبش را به يادآوردي متن پيشين ديگري هدايت مي‌‏كند. پرسش اصلي تحقيق اين است كه كدام مؤلفه‌هاي به‌كار رفته در نقاشي پشت شيشه و نقاشي بقاع متبركه از رابطۀ همان‌گونگي و تراگونگي برخوردارند. روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و روش گردآوري مطالب كتابخانه‌اي از طريق يادداشت‌برداري و تصويرخواني است. تجزيه و تحليل داده‌‏ها كيفي است. يافته‏‌ها حاكي از اين است كه ميان نقاشي‌هاي بقاع متبركه و نقاشي‏‌هاي پشت ‌شيشه رابطۀ همان‌گونگي و تراگونگي هم‌زمان برقرار است. همان‌گونگي در كاربست عناصر بصري و دلالت‌هاي معنايي، از نوع فورژي با كاركرد جدي و تقليد از فرم و محتواي پيش‌متن و تراگونگي از نوع جاي‌گشت در ساختار بصري و دلالت‌هاي معنايي داراي كاركردي جدي در بيش‌متن است. در نقاشي‌‏هاي بقاع متبركۀ گيلان، نقاش با حذف عناصر، افزايش عناصر و تغيير مضمون، سبب آفرينش مفاهيم تازه شده‏ است.