بررسي نقش نقش انگلستان، روسيه و عثماني در قحطي 1298-1296ش، از منظر حقوقي براي ماندگاري در حافظۀ جمعي ايرانيان

در جريان جنگ جهاني اول و در پي نقض بي ‌طرفي ايران از سوي دول متخاصم، پيامدهاي ناگوار جنگ گريبان ملت ايران را گرفت. خشكسالي چندساله و كمبود ارزاق، قحطي و امراض همه‌گير و كشنده نيز باعث مرگ ميليون‌ها ايراني شد. اشغال كامل خاك كشور و نقض آشكار بي‌طرفي توسط بيگانگان، به بروز خساراتي انجاميد كه در شرايط صلح رخ نمي‌داد و بي‌ترديد عملكرد متعرضان در خاك ايران يكي از دلايل تشديد قحطي 1296- 1298ش بوده است. اما شگفت‌آور است كه اثري از اين واقعه‌ شوم در حافظه‌ جمعي ايرانيان باقي نمانده است. سؤال اصلي اين پژوهش اين است كه اكنون چگونه مي‌توانيم با استفاده از مفاهيم تعريف شده در حقوق بين‌الملل، جبران مافات كنيم و به ماندگاري اين تجربه‌ تلخ در حافظه‌ جمعي ايران و جهان كمك نماييم. در اين مقاله، اسناد و خاطرات آن دوران بررسي شده و نشان داده شده است كه بسياري از رخدادها بر اساس معاهدات بين‌المللي امروز و حتي معاهدات همان زمان مصداق «جرايم جنگي» يا «جنايت عليه بشريت» بوده‌اند. در پايان، چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه اگرچه طرح دادخواستي بين‌المللي براي پيگيري به‌دليل اقتضائات سياسي، در عمل ناممكن است، استفاده از بيان حقوقي اين مسئله براي ثبت اين ظلم تاريخي در حافظه‌ جمعي ايرانيان و افكار عمومي جهانيان ضروري است.