شناسايي و پايش منابع گرد و غبار و ماسه‌ هاي روان در مناطق جلفا، شوش ‌قوم و گيلدير استان آذربايجان شرقي

مقدمه و هدف گرد و غبار يكي از مسائل زيست ‌محيطي است كه بر كيفيت و آلودگي هوا، سلامت انسان، حاصل ‌خيزي خاك، و بسياري از جنبه‌هاي اجتماعي و زيست‌ محيطي جامعه را تأثيرگذار است. فرسايش بادي و تحرك تپه‌هاي ماسه‌اي پيامدهاي نامطلوب محيط‌زيستي به‌دنبال دارد. شناسايي عامل‌هاي مؤثر بر تحرك ماسه‌ها و پيش‌بيني وضعيت آن‌ها در آينده، براي مهار فرآيند فرسايش بادي ضروري است. هدف اين پژوهش شناسايي و پايش منابع گرد و غبار و ماسه‌هاي روان در مناطق جلفا، شوش‌قوم و گيلدير بود.مواد و روش‌هاتجزيه‌ و تحليل داده‌ اقليمي باد، شناسايي منابع توليد ريزگرد، اندازه‌گيري و پايش توليد گرد و غبار و رسوبات بادي با استفاده از  شاخص RDD انجام شد. همچنين، اندازه‌گيري سرعت آستانه و شدت فرسايش بادي با استفاده از دستگاه تونل باد انجام‌ شد. براي ‏بررسي اثر تغيير اقليم به‌ويژه باد در فعاليت ماسه‌ها و به‌منظور پيش‌بيني احتمال تحرك تپه‌هاي ماسه‌اي و ماسه‌زارها و گرد و غبار ناشي از آن‌ها از روش جهاني لنكستر استفاده شد. نتايج و بحث نتايج شاخص لنكستر نشان داد 10% از سال‌هاي آماري (1996، 2000 و 2001) در وضعيت فعال بودند. در حالي ‌كه، تحرك نداشتن تپه‌هاي ماسه‌اي (غيرفعال) از نظر شاخص لنكستر 26 % از سال‌هاي آماري را كسب كرد؛ در 65% از سال 2020، بيشترين تپه‌ها، تپه‌هاي ماسه‌اي بودند كه وضعيت فعال يا تحرك ماسه‌اي داشتند. زمين‌هاي كانون ريزگرد جلفا عمدتاً از جنس زمين‌هاي واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگ‌ريزه‌دار و شيب‌دار است و زمين‌هاي كانون ريزگرد شوش‌قوم و گيلدير عمدتاً تركيبي از جنس كوه‌ها، دشت‌هاي دامنه‌اي و دشت‌هاي سيلابي است. نتايج آزمايش‌هاي تونل باد روي نمونه‌هاي خاك جمع‌آوري‌شده از سطح زمين‌هاي منطقه جلفا نشان داد كه آستانه فرسايش خاك 8 متر بر ثانيه بود.نتيجه‌گيري و پيشنهادها بر اساس نتايج اين پژوهش، ديم‌زارهاي رهاشده، مراتع فقير، بستر خشك رود‌ها و آبراهه‌هاي فصلي و غيره در شرايط فراهم بودن عامل‌هاي محيطي و همراه‌بودن عامل‌هاي نامساعد اقليمي، از منابع بالقوه توليد گرد و غبار و ريزگرد هستند، ولي زمين‌هاي مزبور در استان آذربايجان ‌شرقي به‌ شكل پراكنده هستند و در شرايط و زمان‌هاي خاص مي‌توانند در حجم قابل ‌توجهي ريزگرد توليد كنند.