بررسي تغييرپذيري ماهانه فرسايش خاك در آبخيز معرف كسيليان با استفاده از مدل RUSLE

مقدمه و هدف يكي از رايج ‌ترين انواع نابودي خاك، فرسايش خاك به‌ وسيله عامل‌هاي باران و رواناب است. فرسايش خاك باعث كاهش كيفيت خاك در محل فرسايش مي‌شود و رسوب به‌وجود آمده از فرسايش نيز باعث ايجاد مشكلاتي در درون و خارج از آبخيز مي‌شود. به‌دليل هزينه زياد اندازه‌گيري فرسايش خاك و توليد رسوب، مدل‌هاي متنوعي براي برآورد شدت اين متغيرها در مقياس‌هاي مختلف مكاني و زماني پيشنهاد شده است. از اين ميان معادله جهاني اصلاح‌شده هدررفت خاك  (RUSLE) هم به‌دليل وجود داده‌هاي لازم براي عامل‌هاي ورودي مدل و هم امكان اجرا به‌شكل توزيعي، به‌طور گسترده‌ در همه نقاط جهان استفاده‌شده است.مواد و روش‌هااين پژوهش با هدف برآورد فرسايش خاك با استفاده از مدل RUSLE در مقياس ماهانه در سال 2021 براي آبخيز معرف كسيليان انجام ‌شد. ابتدا نقشه توزيعي پنج عامل مدل RUSLE تهيه شد. از آنجايي كه متغيرهاي پوشش‌ گياهي و بارش در مقياس ماهانه تغيير قابل توجهي داشتند، تغييرات زماني عامل‌هاي مزبور منجر به پويايي سامانه آبخيز و تغييرات ماهانه فرسايش خاك ‌شد. هم‌چنين، عامل‌هاي فرسايش‌پذيري خاك، پستي‌بلندي و مديريت زمين‌ به‌عنوان عامل‌هاي ايستا در نظر گرفته شد. سرانجام عامل‌هاي پنج‌گانه مدل در نرم‌افزار Arc GIS در يكديگر ضرب شدند و نقشه‌هاي توزيعي فرسايش در مقياس‌هاي ماهانه، فصلي و سالانه تهيه شد.نتايج و بحثبا توجه به نقشه‌هاي توزيعي ماهانه، فصلي و سالانه فرسايش خاك، بيش‌ترين و كم‌ترين فرسايش ماهانه خاك به‌ترتيب 1/13 و 0/13 تن در هكتار در ماه‌هاي نوامبر و آوريل رخ داد. ميانگين شدت فرسايش خاك در فصل‌هاي بهار، تابستان، پاييز و زمستان به‌ترتيب 1/32، 2/74، 2/99 و 1/52 تن در هكتار به‌دست آمد. بنابراين، كم‌ترين فرسايش فصلي خاك به‌ترتيب در بهار و زمستان و بيش‌ترين آن به‌ترتيب در پاييز و تابستان بود. سرانجام مي‌توان گفت فرسايش خاك در نيمه دوم سال بيش‌تر از نيمه اول بود. ميانگين شدت فرسايش خاك در آبخيز معرف كسيليان 8/56 تن در هكتار در سال برآورد شد.نتيجه‌گيري و پيشنهادهانتايج نشان داد فرسايش در بخش گسترده‌اي از آبخيز بررسي‌شده، كم بود و فقط دامنه‌هاي با شيب زياد به‌ويژه با پوشش ‌گياهي كم شامل مراتع و زمين‌هاي زراعي رهاشده، مستعد فرسايش تشديدي خاك بودند. بر اساس نتايج اين پژوهش فرسايش خاك به‌دليل تبديل كاربري‌هاي جنگل و مرتع به زمين‌هاي كشاورزي و باغي و حتي مسكوني، افزايش يافت. سرانجام پيشنهاد مي‌شود كه با استفاده از راهكارهاي مديريتي و اقدام‌هاي حفاظت خاك به‌ويژه در دامنه‌ها و مناطق با شيب زياد از تغيير كاربري زمين‌ جلوگيري شود.