نظام مديريت عملكرد كاركنان به مثابه ابزاري براي پيشگيري از فساد اداري

هدف: توسعه و فساد، دو مفهوم مرتبط به يكديگر و در واقع، دو روي يك سكه هستند؛ بدين معنا كه دستيابي به توسعه، بدون مبارزه با فساد، ممكن نيست. با توجه به نقش خطير نظام‌هاي مديريت منابع انساني در پيشگيري از فساد اداري، پژوهش حاضر به دنبال مدلسازي نظام مطلوب مديريت عملكرد كاركنان براي پيشگيري از فساد اداري در بخش دولتي است.طراحي/ روش‌شناسي/ رويكرد: پژوهش حاضر مبتني بر پارادايم تفسيري، از لحاظ هدف، كاربردي و از لحاظ ماهيت، توصيفي است و براي گردآوري داده‌ها از مصاحبه استفاده شده است. اساس روش انجام اين پژوهش، روش مدل‌سازي تفسيري- ساختاري است. جامعه آماري پژوهش حاضر، مديران بخش دولتي هستند و روش نمونه‌گيري در پژوهش حاضر، از نوع نمونه‌گيري گلوله برفي است.يافته‌ هاي پژوهش: بر اساس يافته‌هاي مطالعه، ده مؤلفه براي طراحي مدل مديريت عملكرد كاركنان در راستاي پيشگيري از فساد اداري شناسايي شد كه عبارتند از: شفافيت، پاسخگويي، عدالت رويه‌اي، عدالت تعاملي، توجيه‌پذيري، همسويي، قانون‌محوري، بهبود مستمر، اعتبارپذيري و قابليت پيشگيري. طبق نتايج تحليل MICMAC، هيچ‌يك از مؤلفه‌هاي شناسايي شده پژوهش، در ناحيه خودمختار قرار نگرفته‌اند كه اين بيانگر ارتباط قوي همه مؤلفه‌هاي مدل پژوهش با يكديگر است. نتايج مطالعه حاضر، بيانگر اين است كه نه مؤلفه در ناحيه پيوندي قرار گرفته‌اند كه عبارتند از: شفافيت، پاسخگويي، عدالت رويه‌ اي، عدالت تعاملي، توجيه‌ پذيري، همسويي، قانون محوري، بهبود مستمر و اعتبارپذيري. اين اجزاء پويا در نظر گرفته مي‌شوند؛ به اين معني كه هر تغييري در آنها مي‌تواند كل سيستم را تحت تاثير قرار دهد. علاوه بر اين، مؤلفه قابليت پيشگيري در ناحيه وابستگي قرار مي‌گيرد كه نشان دهنده وابستگي بالاي آن به ساير مؤلفه‌هاي مدل است. از ديگر نتايج اين پژوهش مي‌توان به شبكه تعامل متغيرها اشاره كرد كه سطح و روابط مؤلفه‌هاي به‌دست آمده پژوهش را مشخص نموده است. بر اساس شبكه تعامل متغيرها در اين پژوهش مي‌توان نتيجه گرفت كه ابعاد قانون‌ محوري و پاسخ گويي، مؤلفه ‌هاي مبنايي مدل هستند، زيرا بر كليه مؤلفه‌هاي ديگر تأثيرگذار هستند. اين دو مؤلفه، ارتباط دوسويه‌اي با يكديگر دارند؛ بدين ‌معنا كه علاوه بر تأثير بر يكديگر، از هم تأثير مي ‌پذيرند. همچنين بر اساس مدل مذكور، مؤلفه ‌هاي شفافيت و هم سويي در رتبه بعدي قرار گرفته ‌اند كه ارتباط دوسويه ‌اي با مؤلفه‌ هاي پيشين مدل دارند. به عبارت ديگر، شفافيت و هم سويي، علاوه بر اين كه بر مؤلفه ‌هاي سطح بالاتر خود اثر مي‌ گذارند، بر مؤلفه سطح پايين تر يعني قانون ‌محوري و پاسخ گويي نيز اثرگذارند و اين بيانگر نفوذ قابل توجه اين متغيرها در مدل است. مؤلفه‌ هاي اعتبارپذيري و توجيه پذيري، مؤلفه ‌هايي هستند كه در سطح سوم مدل قرار گرفته‌ اند و همانطور كه جهت پيكان‌ ها نشان مي‌ دهد، مؤلفه اعتبارپذيري بر مؤلفه بهبود مستمر اثرگذار است و در عين حال، رابطه‌ اي تعاملي با مؤلفه توجيه‌ پذيري دارد. مؤلفه بهبود مستمر در سطح بعدي مدل، يعني سطح چهارم قرار دارد و بر دو مؤلفه موجود در سطح پنجم مدل، يعني عدالت رويه ‌اي و عدالت تعاملي، تأثيرگذار است. دو مؤلفه عدالت رويه‌ اي و تعاملي علاوه بر اين كه بر يكديگر اثر مي ‌گذارند، بر مؤلفه موجود در آخرين سطح مدل (سطح ششم) يعني قابليت پيشگيري اثرگذار هستند. مؤلفه قابليت پيشگيري، وابسته‌ ترين مؤلفه در مدل مذكور است و اين بدان معناست كه قابليت پيشگيري رويه‌ هاي موجود در نظام مديريت عملكرد كاركنان، وابسته به مؤلفه ‌هاي ديگر مدل است.محدوديت‌ ها و پيامدها: با توجه به اينكه گردآوري داده‌ها در پژوهش حاضر با استفاده از مصاحبه بود لذا احتمال سوگيري در ارائه و ثبت داده‌ها و يافته‌ها وجود داشت. همچنين به لحاظ گستردگي بازيگران و مسأله پژوهش، امكان بررسي مسأله از ديدگاه همه بازيگران مسأله مقدور نبود.پيامدهاي عملي: مديران بخش دولتي قادر خواهند بود با اتكا به نتايج اين پژوهش كاربردي، سيستم مديريت عملكرد كاركنان را به گونه‌اي طراحي كنند كه امكان بروز فساد كاهش يابد.ابتكار يا ارزش مقاله: اگرچه اقدامات زيادي براي مبارزه با فساد در ايران انجام شده است، اما تاكنون چندان موثر نبوده است؛ چنانچه در سال 2023، ايران در بين 180 كشور، رتبه 147 را به خود اختصاص داد كه نشان دهنده سطح بالايي از فساد است. با توجه به اهميت سيستم‌هاي منابع انساني در پيشگيري از فساد اداري، پژوهش حاضر با هدف شناسايي و مدلسازي تفسيري ساختاريِ نظام مطلوب مديريت عملكرد كاركنان بخش دولتي براي پيشگيري از فساد اداري انجام شده است.