تحليل تكامل اجتماعي انسان بر اساس «حكمت متعاليۀ نبوي و ولايي» از ديدگاه صدرالمتألهين

پژوهش حاضر به بررسي تكامل اجتماعي انسان بر اساس «حكمت متعاليه نبوي و ولايي» از ديدگاه صدرالمتألهين شيرازي، بروش تحليلي‌ـ‌توصيفي پرداخته است. اهميت و ضرورت بحث از آن جهت است كه شناخت بسياري از مقوله‌هاي اجتماعي، ازجمله «معيار شقاوت و سعادت حقيقي»، «نحوۀ تعامل فرهنگ و سنن جامعه با رفتارهاي اجتماعي»، «آزاديهاي فردي و اجتماعي»، «حقوق شهروندي» و...، متوقف بر تبيين علت و شاخصه‌ها و آثار تكامل اجتماعي انسان است. در مباحث مطروحه، ضمن آنكه به بررسي مفاهيم كاربردي از كمال و تكامل، حقيقي و اعتباري بودن جامعه و جايگاه انبيا و وارثان آنان توجه شده است، بتبع نظريات ملاصدرا درباب صيرورت نفس ناطقه و حركت اشتدادي وجود، اتصال انسان به «عقل فعال» و بتبعيت از آن، شكوفايي عقلي، دليل تكامل براي نوع انسان شمرده شده است. از نظر ملاصدرا، مهمترين شاخصه‌هاي تحقق كمالات عقلي براي نوع بشر، عبارتند از: متابعت از نبي و وليّ، تشبه به معبود و تخلّق به اخلاق الله. يافتۀ اين تحقيق بر اين نكته تمركز دارد كه صدرالمتألهين در مباحث جامعه‌شناسي، با ارتقاي حكمت متعاليۀ خود به «حكمت متعاليۀ نبوي و ولايي»، آثار تكامل اجتماعي انسان را در چهار مقولۀ «ايجاد مدينۀ فاضله يا امت واحده»، «كشف و نمايش گنجينه‌هاي عقلي توسط نبي و وليّ»، «طلب آخرت و اعراض از حب دنيا» و «تشكيل تمدن متعالي» دنبال مينمايد.