واكاوي منطق اقتصادي سيستم‌هاي شهري و منطقه‌اي از منظر تجمع و شبكه

در سال‌هاي اخير، مطالعات مختلف دربارۀ منطق حاكم بر سازمان فضايي سيستم‌هاي شهري در ايران بر گذار پارادايم‌هاي اندازه مبنا و شبكه مبنا تأكيد كرده‌اند. با اين همه، معمولاً آن‌ها بيش از منطق اقتصادي سيستم‌هاي شهري، بر ويژگي‌هاي سازمان فضايي اين سيستم‌ها تمركز داشتند. در اين راستا، مقالۀ حاضر سعي دارد با واكاوي و تبارشناسي صرفه‌‌هاي تجمع و شبكه، منطق اقتصادي رفتارهاي فضايي سيستم‌هاي شهري را در تفسير پديده‌هاي نوين فضايي بيابد. با توجه به تركيب تفسيري و گفتماني، از مرور روايتي به عنوان روش پژوهش استفاده شده است. شواهد تجربي و مطالعات مروري در پايگاه داده‌اي «گوگل اسكالر»، «آيديز»، «ساينس دايركت» و «اسكوپوس» جست‌وجو و بر مبناي «وابستگي به موضوع»، «جديد بودن» و «تعداد استنادات»، طبقه‌بندي و انتخاب شدند. نتايج نشان مي‌دهد نخست، بين شبكه و هم‌‌افزايي به عنوان يكي از ابعاد پوياي صرفه هاي تجمع قرابت معنايي وجود دارد؛ به طوري كه دست‌كم مكمل يكديگر و هر دو منبعي براي بهره‌گيري از صرفه‌‌هاي بيروني مثبت هستند. دوم، در حالي كه مفهوم صرفه‌‌هاي تجمع در مقياس‌‌هاي فضايي مختلف، معاني متفاوتي مي‌يابد، به نظر مي‌‌رسد نتايج مطالعات مختلف در سطوح خرد صنعتي مي‌تواند سنگ بنايي براي توضيح رفتارهاي اقتصادي بازيگران در حوزۀ شهري و منطقه‌اي باشد. سوم، با توجه به تغيير مفهوم صرفه‌‌هاي تجمع از مفهومي تك‌‌بعدي و ايستا به مفهومي چندبعدي و پويا، پديده‌‌هاي نوين فضايي را نمي‌‌توان در قالب يكي از اين ابعاد تفسير كرد؛ به اين ترتيب، لازم است در برخي از مواقع براي توضيح آن‌ها علاوه بر منطق رقابتي، منطق شبكه و حتي گاهاً منطق قلمرويي را نيز اضافه كرد.