ارزيابي پيكره‌بندي فضايي در نگرش طراحي خانه‌هاي صفوي و قاجار با بهره‌گيري از روش نحو فضا (مطالعۀ موردي: خانه‌هاي اقليم گرم و خشك)

در بسياري از نگرش‌هاي طراحي، صورت و كالبد در اولويت است، اين در حالي است كه پرداختن به مؤلفه‌هاي كيفي در نگرش طراحي معمار، اهميت بسياري دارد. ظرف مكان با نگرش فرهنگي، اجتماعي و معنايي گره خورده است. اين نگرش فراتر از مطالعات ميداني، با ابزار گوناگون به واكاوي معماري مي‌پردازد و نحو فضا روشي است كه در مؤلفه‌هاي ذهني طراح و كاربر يافت مي‌شود. بررسي ارتباطات موجود ميان فضاهاي مختلف در هر سيستم پيكره‌بندي، در قالب مفهوم «نحو فضا» شناخته مي‌شود و اين رويكرد در طراحي، موجب ايجاد ارتباطات عملكردي و فضايي كارآمد در ساختمان‌ها مي‌‌شود. اين پژوهش به تبيين و ارزيابي پيكره‌بندي فضايي‌ خانه‌هاي صفوي و قاجار با استفاده با بهره‌گيري از روش نحو فضا، در اقليم گرم و خشك، مي‌پردازد. روش اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي و اطلاعات اوليه ازطريق مطالعات كتابخانه‌اي و مقالات علمي ‌جمع‌آوري و با بررسي منابع همسو، داده‌هايي در زمينۀ پيكره‌بندي فضايي، نظريۀ نحو فضا و مفاهيم مرتبط ارائه مي‌‌شود. در گام بعد، با استفاده از نرم‌افزار UCL Depthmap تحليل‌هاي مرتبط با مطالعات، در زمينۀ كنترل، ارتباط، عمق، آنتروپي و هم‌پيوندي شكل مي‌گيرد. با توجه به شاكلۀ غالب درون‌گرايي در ابنيۀ سنتي ايران، سه خانه از دوران صفوي و سه نمونه از دوران قاجار به‌صورت هدفمند، براي ارزيابي تطبيقي نگرش طراحي درون بنا در زمينه‌هاي مذكور انتخاب گرديد. نتايج به‌دست‌آمده از تحليل‌هاي نرم‌افزاري نشان مي‌دهد كه رويكرد عيني در نگرش اقليمي ‌در طراحي اين بناها، اولويت طراح است و اگرچه مي‌توان به تبيين نگرش تاريخي ـ‌ تكاملي و اثبات نگرش فضاگرا در بناهاي اين دوران پرداخت؛ اما بنابر پژوهش نگارندگان تغييرات محسوسي در طراحي روابط و پيكره‌بندي فضايي ميان دو دوره در خانه‌ها  يافت نمي‌شود. در نگرش معماري سنتي ايراني بعد از اسلام، تبيين فضاهاي باز و بسته و ميانه همسو با سطوح معنا در لايه‌هاي سطحي و عميق عينيت و سطوح هويت در عمق‌هاي مختلف ذهنيت مخاطب شكل مي‌گيرد. در نگاه كيفي مانند محرميت بر سازمان‌دهي فضاها در چينش سلسله‌مراتبي يا پيرامون حياط مركزي تأثير‌گذار بوده و بر پيكره‌بندي فضايي اين بناها مؤثر است.