تاثير اسيد آسكوربيك بر صفات مورفو- فيزيولوژيكي گياه ريحان (Ocimum basilicum L.) در شرايط تنش كم آبي

سابقه و هدف: ريحان (Ocimum basilicum L.) گياهي از تيره نعنا و جنس Ocimum مي‌باشد كه گونه‌هاي زيادي دارد. در اين بين گونه O. basilicum مهمترين گونه اقتصادي بوده و همانند ساير گياهان خانواده نعنا منبع تركيبات حلقوي و اسانس و نيز منبع غني از تركيبات فنلي (به‌ويژه رزمارينيك اسيد و كافئيك اسيد) و فلاونوئيدها شناخته شده است. پيكره رويشي ريحان حاوي اسانس است. به‌طور كلي لينالول، متيل چاويكول، سيترال، اوژينول، سينئول، ژرانيول، كامفور و متيل سينامات از اجزاء مهم اسانس ريحان مي‌باشد. تنش خشكي به‌عنوان مهمترين تنش غيرزيستي نقش مهمي در كاهش عملكرد گياهان دارويي دارد و موجب بروز تغييرات مورفوفيزيولوژيكي و بيوشيميايي متعددي در گياه مي‌شود. عملكرد ماده مؤثره تحت تأثير عملكرد اقتصادي گياه و شرايط محيطي ازجمله تنش خشكي مي‌باشد. البته، اثرهاي تنش در مراحل مختلف رشدونمو متفاوت است.مواد و روش‌ها: به منظور بررسي تأثير اسيد آسكوربيك بر گياه ريحان بومي شهر ري تحت شرايط تنش خشكي، آزمايشي به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي گروه علوم باغباني دانشگاه محقق اردبيلي، استان اردبيل (طول جغرافيايي 48 درجه و 3 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 38 درجه و 25 دقيقه شمالي با ارتفاع 1311 متري از سطح دريا) انجام شد. تيمارهاي مورد آزمايش شامل سطوح خشكي در سه سطح (قطع آبياري در مرحله شروع رشد زايشي، قطع آبياري در 50% گلدهي و آبياري كامل) و محلول‌پاشي با اسيد آسكوربيك در چهار غلظت (0، 0.5، 1 و 2 ميلي‌مولار) بر روي گياه ريحان در نظر گرفته شد. عمليات مزرعه‌اي اين آزمايش در ارديبهشت‌ماه سال 1396 اجرا گرديد. عمليات آماده‌سازي بستر شامل شخم، ديسك و صاف كردن زمين قبل از اجراي آزمايش انجام شد و بعد اقدام به ايجاد كرت‌هايي به طول و عرض يك متر گرديد. بذرها در سه خط با فواصل بوته‌اي 15 سانتي‌متر كشت شد. براي پوشاندن بذرها، از كود دامي پوسيده در حدود 4-3 سانتي‌متر استفاده گرديد. پس از تعيين بافت خاك به روش هيدرومتري، تيمارهاي ذكر شده براي تنش اعمال گرديد. روز ابتدايي آبياري به‌صورت غرقابي انجام و پس از جوانه‌زني حجم آبياري كمتر شد. اندازه‌گيري كليه صفات در آزمايشگاه فيزيولوژي پس از برداشت گروه علوم باغباني دانشكده علوم كشاورزي و تجزيه‌وتحليل داده‌ها با نرم‌افزار SAS و مقايسه ميانگين تيمارها با آزمون چند دامنه‌اي دانكن در سطح احتمال 5% انجام شد.نتايج: نتايج نشان داد با افزايش شدت تنش خشكي صفات ارتفاع كل بوته، طول ساقه، تعداد برگ و وزن خشك بوته به‌ترتيب 36.08%، 39.75%، 51.26% و 53.80% نسبت به تيمار شاهد كاهش يافت. در صورتي كه محلول‌پاشي با اسيد آسكوربيك توانست اين مقادير را به صورت معني‌داري بهبود ببخشد. بيشترين ميزان طول ريشه در شرايط تنش شديد (ابتداي گلدهي) و تيمار با اسيد آسكوربيك 1 ميلي‌مولار (15.83 سانتي‌متر) بدست آمد كه در مقايسه با تيمار شاهد حدود 31.91% افزايش نشان داد. شرايط تنش خشكي توانست ميزان پرولين و اجزاي اسانس را افزايش دهد. بيشترين ميزان پرولين مربوط به شرايط تنش شديد و تيمار با اسيد آسكوربيك 2 ميلي‌مولار(µmol.g-1 FW 130.825) بود كه 6 برابر نسبت به شاهد افزايش نشان داد. ميزان كلروفيل نيز در شرايط تنش شديد كاهش يافت. همچنين با اعمال تنش خشكي، در تمامي صفات مورد بررسي شاهد بيشترين مقدار، تيمار اسيد آسكوربيك (غلظت‌هاي 0.5 و 1 ميلي‌مولار) باعث افزايش و غلظت‌هاي بالاتر باعث كاهش مقدار صفات مورد بررسي شدند. با تجزيه اسانس نمونه‌هاي گياهي، عمده‌ترين تركيبات بدست آمده از اسانس ريحان شامل ژرانيول، متيل كاويكول، آلفا-پينن، كاريوفيلن، سيترال، كوپن، كارواكرول، نرال، لينالول و ليمونن بود. در بيشتر تركيبات با افزايش ميزان تنش خشكي و محلول‌پاشي بر ميزان تركيبات و اجزاي اسانس افزوده شد. بيشترين ميزان اسانس در شرايط تنش تا مرحله 50% گلدهي و محلول‌پاشي با غلظت 2 ميلي‌مولار اسيد آسكوربيك براي تركيب متيل كاويكول (33.8%) بدست آمد.نتيجه‌گيري: محلول‌پاشي با اسيد آسكوربيك باعث بهبود رشد گياه ريحان در شرايط تنش خشكي شد و يك نوع مقاومت را در گياه ايجاد كرد. بنابراين در زمان كنوني با توجه به كمبود منابع آبي و نياز فراوان گياهان به آب، مي‌توان با محلول‌پاشي عناصر غيرسمّي و ضروري براي آنها موجب ايجاد مقاومت به تنش در گياهان گرديد.