تنوع ژنتيكي ‌اكوتيپ‌هاي مختلف سه‌ گونه‌گل‌ختمي (Althaea) ‌با استفاده ‌از نشانگرهاي فيتوشيميايي ‌و‌ مولكولي ‌‏SCoT

سابقه و هدف: گل‌ختمي متعلق به جنس Althaea و خانواده Malvaceae است. مهمترين گونه گل‌ختمي كه داراي كاربرد دارويي است گونه Althaea officinalis مي‌باشد. ساير گونه‌ها مانند A. rosea و A. ficifolia نيز داراي كاربردهاي دارويي هستند. اندام‌هاي مختلف گونه‌هاي گل‌ختمي (گل، ميوه، دانه، ريشه و برگ) به دليل وجود موسيلاژ بالا، تركيبات فنولي و خواص آنتي‌اكسيداني كاربرد دارويي فراواني دارند. هدف از انجام اين تحقيق، يافتن بهترين اكوتيپ‌ها از نظر صفات فيتوشيميايي مورد بررسي و تعيين فاصله و تشابه ژنتيكي بين اكوتيپ‌هاي گل‌ختمي مورد مطالعه به منظور استفاده در پروژه‌هاي به‌نژادي است.مواد ‌و‌ روش‌ها: اجراي پژوهش در سال 1401 در گلخانه تحقيقاتي، آزمايشگاه زراعت و گياهان دارويي و آزمايشگاه ژنوميكس در دانشكده فناوري كشاورزي ابوريحان (دانشگاه تهران) واقع در شهرستان پاكدشت با طول جغرافيايي ۵۱ درجه شرقي و عرض جغرافيايي ۳۳ درجه شمالي و ارتفاع ۱۰۱۳ متري از سطح دريا و در فاصله ۳۶ كيلومتري جنوب‌شرقي تهران انجام شد. در اين تحقيق تنوع مولكولي و صفات فيتوشيمايي ميزان فنول كل، ميزان موسيلاژ و ظرفيت آنتي‌اكسيداني در ۹ اكوتيپ از سه گونه گل‌ختمي بررسي شد. در ارزيابي فيتوشيميايي عصاره‌گيري از ريشه، به روش سوكسله انجام گرديد. ارزيابي تنوع مولكولي پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از ۱۰ پرايمر SCoT انجام شد. كمّيت و كيفيت DNA استخراج شده با استفاده از دو روش اسپكتروفتومتري و الكتروفورز افقي روي ژل آگارز ۱% بررسي گرديد.نتايج: در ارزيابي فيتوشيميايي، مشخص شد كه از نظر فنول كل اكوتيپ كرمانشاه با 10.67 ميلي‌گرم اسيدگاليك در گرم عصاره داراي بالاترين مقدار از نظر آماري بود. از نظر ميزان موسيلاژ اكوتيپ‌هاي كرمانشاه و كرمان هر دو در يك گروه و به‌ترتيب با 2.86 و2.77 ميلي‌گرم در گرم وزن خشك نسبت به ساير اكوتيپ‌ها در جايگاه اول قرار گرفتند. ضريب همبستگي پيرسون بين صفات فيتوشيميايي محاسبه و مشخص شد. رابطه مثبت و قوي بين صفات ارزيابي شده در آزمايش وجود دارد. ارزيابي تنوع مولكولي پس از استخراج DNA از برگ به روش CTAB با استفاده از ۱۰ پرايمر SCoT انجام شد و در مجموع 111 باند تشكيل و 76 باند چندشكل بود. مقدار PIC بين 0.22% تا 0.34% متغير بود. درصد چندشكلي در اين تحقيق بين 0.5 تا 0.87 متغير و ميانگين آن 0.67 بدست آمد. ميانگين شاخص‌هاي MI و RP به‌ترتيب 1.55 و 5.48 بدست آمد. در تجزيه خوشه‌اي داده‌هاي مولكولي، اكوتيپ‌ها در سطح تشابه 70% در سه گروه قرار گرفتند. دندروگرام حاصل از تجزيه خوشه‌اي اكوتيپ‌ها نشان‌دهنده وجود تشابه ژنتيكي بين اكوتيپهاي متعلق به يك گونه و وجود فاصله ژنتيكي بين اكوتيپ‌هاي مربوط به گونه‌هاي مختلف بود. نتايج تجزيه به مختصات اصلي نيز نتايج حاصل از تجزيه خوشه‌اي داده‌هاي مولكولي را تأييد كرد. در تجزيه واريانس مولكولي مشخص شد ۲۷% از تنوع مربوط به درون و ۶۳% از تنوع مربوط به بين گونه‌ها مي‌باشد.نتيجه‌گيري: در نهايت مشخص شد كه نشانگرهاي فيتوشيميايي و مولكولي SCoT داراي كارايي لازم براي تمايز اكوتيپ‌هاي مختلف گل‌ختمي هستند و با توجه به وجود تنوع ژنتيكي، به‌منظور اصلاح اين گياه از اكوتيپ‌هاي بررسي شده در اين تحقيق مي‌توان به‌عنوان جمعيت اوليه و والدين تلاقي به‌منظور بهره‌مندي از هتروزيس استفاده كرد.