ارزيابي مشخصه‌هاي رنگي و خصوصيات ضد باكتريايي الياف پشم و ابريشم رنگ شده با رنگ‌زاي حنا (Lawsonia inermis L.) و عصاره‌هاي آن

سابقه و هدف: حنا (Lawsonia inermis L.) يكي از رنگ‌زاهاي گياهي است كه از دوران باستان براي رنگرزي منسوجات استفاده شده است. ماده مؤثره اين گياه لاوسون است كه عامل اصلي رنگدهي و خاصيت ضد‌باكتريايي آن محسوب مي‌گردد. از سوي ديگر، سطح منسوجات با الياف طبيعي ازجمله فرش‌هاي دستباف در حضور رطوبت و حرارت، سبب رشد و تكثير باكتري‌ها مي‌شود و اين موضوع منجر به ايجاد مشكلاتي در دوام، زيبايي ظاهري و بهداشت آن مي‌شود. در اين تحقيق علاوه‌ بر ارزيابي مشخصه‌هاي رنگي الياف رنگرزي شده با حناي خشك و عصاره آبي و الكلي آن، مقايسه اثر ضد‌باكتري آنها بر روي دو باكتري گرم مثبت استافيلوكوكوس اورئوس و گرم منفي اشرشياكلي نيز بررسي شده است.مواد و روش‌ها: برگ گياه حناي بومي استان فارس در بهار چيده و خشك شد. از الياف پشم و ابريشم ايراني، به‌ترتيب با نمره4.5 متريك و 63 دنير استفاده گرديد. با توجه به اينكه استخراج ماده مؤثره در گياهان به نوع حلال مورد استفاده بستگي دارد، علاوه بر حناي خشك، از سه حلال مختلف آب، اتانول و متانول براي تهيه عصاره حنا استفاده كرده و الياف مذكور با رنگ‌زاهاي مستخرج به روش دندانه‌دهي همزمان با دندانه سولفات آلومينيوم رنگرزي شدند. عصاره آبي و الكلي به‌ترتيب به روش‌هاي پركولايسون و برگشتي در دستگاه سوكسله تهيه شد. براي اين منظور، از حمام رنگرزي با L:R=1:50 حاوي الياف طبيعي، 3% اگزاليك اسيد، 5% دندانه و 30% رنگ‌زا استفاده گرديد. فرايند رنگرزي براي هر دو حمام به مدت 90 دقيقه در بن‌ماري حمام انجام شد. پارامتر‌هاي رنگي (a*, b*, L*)، قدرت رنگي (K/S)، طيف انعكاسي (R)، ثبات نوري و خاصيت ضد باكتري هر يك از الياف رنگرزي شده با رنگ‌زاهاي حناي خشك، عصاره آبي، اتانولي و متانولي حنا ارزيابي شدند. براي سنجش خاصيت ضد باكتري، مقدار 0.03 گرم از هر يك از الياف رنگرزي شده با انواع رنگ‌زاهاي مورد نظر در 1500 ميكروليتر سرم حاوي باكتري استافيلوكوكوس اورئوس و اشرشياكلي به مدت 24 ساعت هم‌زده شدند و بعد با روش رقّت‌سازي در پليت‌هاي حاوي نوترينت آگار كشت داده و كلني‌ها شمارش گرديدند. كمّي‌سازي لاوسون در عصاره‌ها با استفاده از آناليز HPLC انجام شد.نتايج: نتايج اسپكتروفوتومتري انعكاسي نشان داد كه تمامي الياف پشم و ابريشم رنگرزي شده با حنا و عصاره‌هاي آن ميزان a* و b* مثبت داشتند كه بيانگر ته رنگ قرمز و زرد نمونه‌هاي رنگرز شده مي‌باشد. از سوي ديگر، الياف پشم رنگرزي شده با انواع رنگ‌زاهاي حناي مورد آزمايش، در مقايسه با الياف ابريشم، ميزان قرمزي و زردي بالاتر و درصد روشنايي (L*) كمتري را نشان مي‌دهد. نتايج عددي با ارزيابي‌هاي كيفي و بصري در كابينت نوري مطابقت داشت. علاوه بر اين، الياف طبيعي رنگرزي شده با عصاره اتانولي حنا داراي كمترين درصد روشنايي و انعكاس و بيشترين قدرت رنگي بودند. عصاره اتانولي بر روي الياف ابريشم رنگ طلايي درخشاني را بوجود آوردند. الياف رنگ شده با هر 4 نوع رنگ‌زاي حنا از ثبات نوري قابل قبولي (7-8) برخوردار بودند. نمونه‌هاي پشم و ابريشم رنگ شده با عصاره‌هاي الكلي حنا، به‌ويژه عصاره اتانولي، درصد بازداري قابل توجهي را براي دو نوع باكتري اشرشياكلي و استافيلو كوكوس اورئوس نشان دادند كه علت اين موضوع وجود متابوليت‌هاي ثانويه‌اي مانند لاوسون مي‌باشد كه به‌وسيله كروماتوگرافي مايع با كارايي بالا شناسايي شد. از سوي ديگر، فعاليت ضد باكتري در مقابل باكتري نوع دوم بيشتر از نوع اول (90-76%) بود كه علت آن تفاوت در ساختار ديواره سلولي اين دو است. ميزان لاوسون اندازه‌گيري شده در عصاره اتانولي حنا از دو عصاره ديگر بيشتر بود (16%) كه تأييدكننده قدرت رنگي، ثبات بالا و خاصيت ضد باكتري اين عصاره بر الياف است.نتيجه‌گيري: يافته‌هاي اين مطالعه اثبات كرد كه استفاده از حنا و عصاره‌هاي آن در رنگ‌زاي الياف طبيعي مي‌تواند عاملي اميدبخش در پيشگيري از بيماري‌هاي عفوني ناشي از باكتري‌هاي E. coli و S. areuse باشد. از سوي ديگر، به نظر مي‌رسد كه عصاره اتانولي حنا در بخش قدرت رنگي، درخشندگي، ثبات نوري و اثر ضد باكتري از بقيه حلال‌هاي مورد آزمايش قوي‌تر عمل كرده است. علاوه بر اين، عصاره اتانولي حنا در حضور دندانه آلومينيوم رنگ طلايي بسيار زيبايي بر روي ابريشم ايجاد كرد كه رنگ بسيار محبوب و كميابي در رنگرزي طبيعي فرش دستباف است.