تأثير محلول‌پاشي سديم نيتروپروسايد، كائولين و پتاسيم بر عملكرد و برخي ويژگي‌هاي بيوشيميايي آويشن دنايي (Thymus daenensis Celak) در شرايط ديم و آبياري تكميلي

سابقه و هدف: در توليد گياهان دارويي، استفاده از گياهاني كه بتوانند با مصرف آب كمتر ماده مؤثره بيشتري توليد كنند داراي اهميت است. آويشن دنايي (Thymus daenensis Celak) يكي از گونه‌هاي مناسب جنس آويشن (Thymus) براي كشت در شرايط ديم است. علاوه بر اين، استفاده از رژيم‌هاي آبياري تكميلي همراه با كاربرد تركيبات تعديل‌كننده تنش در مراحل مختلف رشد گياه به‌عنوان برنامه‌اي مناسب براي مصرف بهينه آب و دستيابي به توليد پايدار در شرايط ديم است. هدف از اين آزمايش، ارزيابي تأثير‌ رژيم‌هاي مختلف آبياري تكميلي به‌همراه محلول‌پاشي سديم، نيتروپروسايد (SNP) به‌عنوان رهاكننده نيتريك‌اكسايد (NO)، كائولين و پتاسيم بر عملكرد و برخي ويژگي‌هاي بيوشيميايي T. daenensis در شرايط ديم بود.مواد و روش‌ها: اين آزمايش به صورت كرت‌هاي خرد شده در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در مزرعه پژوهشي مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور- ايستگاه تحقيقات مراتع همند (دماوند) در سال‌هاي زراعي 1399-1397 به‌مدت سه سال اجرا شد. تيمارهاي آزمايش شامل آبياري تكميلي به‌عنوان عامل اصلي در سه سطح شاهد (عدم آبياري)، يك و دو نوبت آبياري و محلول‌‌پاشي مواد تعديل‌‌كننده تنش به‌عنوان عامل فرعي با سه تركيب سديم نيتروپروسايد (SNP) به‌عنوان دهنده نيتريك ‌اكسايد (NO) (200 ميكرومولار)، كائولين (5%) و پتاسيم (75 كيلوگرم در هكتار از منبع سولفات پتاسيم (K2SO4)) بود. كشت به‌صورت غيرمستقيم و از طريق نشاء انجام شد. براي تهيه نشاء، بذرها در اواخر شهريور در سيني‌هاي كشت در گلخانه كاشته شدند. پس از رسيدن گياهچه‌ها به مرحله 8 تا 10 برگي، با پايش بارش‌هاي مؤثر در اواسط آبان به مزرعه منتقل شدند. آبياري تكميلي و تيمارهاي مختلف محلول‌پاشي برگي در دو نوبت در زمان پيش از گلدهي و 10% گلدهي انجام شد. در راستاي افزايش عملكرد اقتصادي، در سال سوم رشد گياه، تيمارها اعمال شدند. پس از اعمال تيمارها، نمونه‌برداري از سرشاخه گلدار گياه براي اندازه‌گيري مالون‌دي‌آلدهيد (MDA) انجام شد. پس از اندازه‌گيري ويژگي‌هاي مورفولوژيك (ارتفاع بوته و قطر تاج‌پوشش) در مرحله گلدهي كامل، برداشت از شاخساره گياه براي تعيين عملكرد ماده خشك در سطح مترمربع و هكتار انجام شد. درصد و عملكرد اسانس، ميزان فنل و فلاونوئيد كل و فعاليت آنتي‌اكسيداني تعيين گرديد.نتايج: نتايج مقايسه ميانگين داده‌ها نشان داد كه با افزايش تعداد آبياري تكميلي، قطر تاج‌پوشش، ارتفاع گياه و عملكرد ماده خشك در سطح مترمربع و هكتار افزايش يافتند. بيشترين ارتفاع (31.6 سانتي‌متر)، تحت رژيم دو‌بار آبياري تكميلي همراه با محلول‌پاشي كائولين و كمترين مقدار آن (19.3 سانتي‌متر)، در تيمار شاهد در شرايط بدون آبياري مشاهده شد. همچنين كاربرد كائولين همراه با رژيم دو‌بار آبياري تكميلي، بيشترين عملكرد ماده خشك در سطح مترمربع (77.2 گرم) و هكتار (771.4 كيلوگرم) را به‌دنبال داشت. علاوه بر اين، ميزان MDA در رژيم دو‌بار آبياري تكميلي همراه با محلول‌پاشي كائولين (1.22 ميكرومول در گرم ماده تر) كمتر بود. محلول‌‌‌پاشي كائولين، پتاسيم و SNP در شرايط ديم (بدون آبياري)، موجب افزايش معني‌دار درصد اسانس (به‌ترتيب با 1.8، 1.7 و 1.6 درصد) در مقايسه با تيمار شاهد (1.4%) شد، در حالي ‌كه بيشترين عملكرد اسانس در هكتار مربوط به رژيم دو‌بار آبياري تكميلي همراه با محلول‌پاشي پتاسيم به مقدار10.6 كيلوگرم در هكتار بود. در محلول‌پاشي با پتاسيم در رژيم‌هاي بدون آبياري و يك‌بار آبياري تكميلي، به‌ترتيب بيشترين محتواي فنل و فلاونوئيد كل اندازه‌گيري شد. بيشترين مقدار فعاليت آنتي‌اكسيداني در شرايط بدون آبياري و بدون محلول‌پاشي (شاهد) بدست آمد.نتيجه‌گيري: براساس نتايج اين آزمايش، آبياري تكميلي موجب بهبود ويژگي‌هاي مورفولوژيك و عملكرد ماده خشك در سطح مترمربع و هكتار گرديد. از سوي ديگر، محلول‌پاشي با تركيبات تعديل‌‌كننده تنش به‌ويژه كائولين و پتاسيم همراه با رژيم‌هاي آبياري تكميلي موجب افزايش عملكرد اسانس در هكتار شد. درمجموع، براساس نتايج اين آزمايش، استفاده از رژيم‌هاي آبياري تكميلي با توجه به منابع آبي در دسترس به‌همراه محلول‌پاشي كائولين و يا پتاسيم در توليد T. daenensis در شرايط ديم، پيشنهاد مي‌شود.