تاريخ‏گذاري روايت «النساء نواقص العقول» در خطبۀ 80 نهج البلاغه

روايت نقصان عقل زنان در نهج‏ البلاغه يكي موضوعات چالش‏برانگيز در روايات زنان است كه شايسته است ازطريق روش‏هاي نوين حديث‏پژوهي آن را بازخواني نمود. اين مقاله با روش تحليلي‌توصيفي و براساس تاريخ‏گذاري اسناد و متن و تعيين حلقۀ مشترك و ترسيم شبكۀ اسناد انجام شده ‏است. بنابر يافته‏هاي پژوهش، اين روايت پيش از ورود در نهج‏ البلاغه در منابع روايي اهل‌سنت به گستردگي وجود داشته و از نيمۀ اول قرن دوم در مدينه توسط يزيد بن عبدالله بن الهاد از راويان اهل‌سنت مطرح گرديده و تا قرن سوم در مناطق كوفه، بغداد و مصر با متون متفاوت و بسط متن، بازتاب يافته است. همين مضمون بدون سند با دو تحرير متفاوت به منابع روايي شيعه راه يافته است. در تحرير اول، متنِ اهل‌سنت را تداعي مي‏كند و تحرير دوم متن نهج‏ البلاغه است كه با نام عايشه جمع گرديده ‏است. پيش‏تر از نهج‏ البلاغه اين متن در قرن سوم در المسترشد طبري شيعي با عنوان «بعد از جنگ نهروان» به‌شكل ادراج آمده است. به‏نظر مي‏رسد متن نهج‏ البلاغه تقطيع سيد رضي از متن المسترشد است كه با اضافاتي در حكم يك خطبۀ مستقل در مذمت عايشه بعد از جنگ جمل عنوان يافته است. با اين توصيف، پيش‏تر در كتاب‏هايي كه در تاريخ جنگ جمل نيز نگارش شده و مربوط به قرن اول تا سوم بوده‏اند، به اين روايت هيچ اشاره‌اي نشده است و لذا اين روايت در متون شيعه تاريخ ظهور متأخري را در قرن سوم هجري نشان مي‏دهد.