مطالعه نقش كيفيت هاي فضايي - اجتماعي بر تعاملات اجتماعي سالمندان در محلات؛ ارائه يك مدل مفهومي

افراد سالمند براي حفظ سلامت و بهزيستي خود نياز به برقراري روابط اجتماعي با همسالان و ساير نسل‌ها دارند. محلات شهري به‌عنوان يكي از واحدهاي فضايي- اجتماعي شهرها، بايد بستر مناسبي براي تعاملات اجتماعي سالمندان ساكن خود فراهم كنند. با اين‌‌حال، بررسي ويژگي‌هاي محله‌‌ها كه حامي تعاملات اجتماعي سالمندان‌ هستند، يكي از خلأ‌هاي مطالعاتي طراحي شهري است. هدف اين پژوهش، شناسايي و الويت‌‌بندي كيفيت‌‌هاي فضايي- اجتماعي مؤثر بر تعاملات اجتماعي سالمندان در محله است. در اين راستا، داده‌‌ها از طريق پيمايش و مصاحبه نيمه‌‌ساختاريافته با 23 سالمند (11 مرد، 12 زن) 60 تا 75 ساله ساكن محله تاريخي دردشت اصفهان جمع‌‌آوري شدند. از طريق تحليل كيفي، هشت مقوله اصلي و 15 مقوله فرعي طبق اولويت زير اكتشاف شدند: 1. حفظ ريشه‌هاي اجتماعي و تاريخي محله مرتبط با اماكن تاريخي و همسايه‌هاي بومي؛ 2. تأمين آسايش فيزيكي؛ 3. تقويت مكان‌هاي سوم؛ 4. انجام فعاليت‌‌هاي فيزيكي به‌صورت راحت و ايمن در معابر و پارك‌ها؛ 5. پشت‌‌سرهم بودن فعاليت‌‌هاي مكمل؛ 6. امنيت ذهني شامل افزايش حس امنيت، حذف رفتارهاي ناهنجار ديگران و داشتن حريم شخصي؛ 7. اتمسفر روحاني مرتبط با حس‌‌و‌‌حال و مكان‌هاي مذهبي؛ 8. حضور زنان در فضاي امن و آرام مختص به خودشان. عوامل هويتي‌‌- تاريخي، به‌عنوان مهم‌ترين مقوله، تأثير بسزايي بر تعاملات اجتماعي سالمندان و به ‌يادماندن آن در ذهن و خاطر اين افراد داشتند. شاخص‌ترين عنصرهويتي، معماري تاريخي و همسايه‌هاي اصيل و قديمي محله بودند. در مقابل، عدم تمايل سالمندان به حضور ساكنان غيربومي، مي‌تواند بيانگر دلبستگي‌شان به يك‌‌دستي جمعيت و حفظ جامعه اصلي و قديمي محله باشد. در نهايت اين مقولات به عنوان مؤلفه‌هاي يك مدل مفهومي صورت‌‌بندي شده‌اند. اين مدل مي‌تواند دركي بهتر از كيفيت فضايي- اجتماعي محلات براي حضور سالمندان داشته باشد. همچنين، اجراي اين مدل در محلات مختلف مي‌‌تواند منجر به توسعه آن از خلال تغيير اولويت‌هاي فوق يا كشف مقولات جديد شود.