تنوع فيتوشيميايي اسانس بذر چند جمعيت شاهي (Lepidium sativum L.) در رويشگاه‌هاي مختلف ايران

جنس Lepidium از تيره كلم سانان داراي 16 گونه در ايران مي باشد و معروفترين گونه آن شاهي يا ترتيزك (L. sativum) است كه به عنوان سبزي يا گياه دارويي مورد استفاده قرار مي گيرد. هدف از اين مطالعه بررسي كمّي و كيفي اسانس بذر هفت جمعيت شاهي جمع آوري شده از مناطق مختلف اقليمي ايران است. اسانس گيري به روش تقطير با آب و طرح كلونجر انجام شد و براي شناسايي و تعيين درصد كمّي تركيب هاي اسانس از دستگاه گاز كروماتوگرافي-طيف سنج جرمي (GC-MS) استفاده گرديد. اصلي ترين تركيب هاي تشكيل دهنده اسانس بذرها، منوترپن هاي 8،1-سينئول (44.5 درصد)، آلفا-ترپينيل استات (13.9 درصد) و آلفا-پينن (7.7 درصد) بودند. جمعيت‌هاي كرج، كرمان و قزوين به ترتيب بيشترين مقادير 8،1-سينئول، آلفا-ترپينيل استات و آلفا-پينن را به خود اختصاص دادند. نتايج تجزيه خوشه اي بر اساس تركيبات شيميايي اسانس بذر شاهي به روش نزديك ترين همسايه نشان داد كه هفت جمعيت مورد مطالعه در دو گروه قرار گرفتند كه اين گروه بندي با مختصات جغرافيايي مناطق مطابقت نداشت. در گروه اول جمعيت هاي كرمان، قزوين، شهريار و تبريز و در گروه دوم جمعيت هاي شيراز، همدان و كرج كه بيشترين ميزان 8،1-سينئول و كمترين مقادير آلفا-ترپينيل استات و 10،7-هگزا دكا دي انوئيك اسيد، متيل استر را داشتند قرار گرفتند. بر اساس نتايج نمودار باي-پلات تجزيه به مولفه‌هاي اصلي، جمعيت كرج كه داراي كمترين مقادير مولفه‌هاي اول و دوم بود در گروهي متمايز قرار گرفت. بين تركيب هاي اصلي اسانس با مختصات جغرافيايي و شرايط آب و هوايي محل جمع آوري همبستگي معني داري مشاهده نشد.