مفهومِ قيامت و قائم در انديشۀ اسماعيليه و بازتاب آن در ديوان قائميات

قيامت و قائم از مفاهيم اصطلاحي هستند كه در قاموس فِرَق مختلف كاربرد دارند؛ اما هر فرقه‌اي، متناسب با اصول اعتقادي و فضاي فكري خويش تعريف و تفسيري از اين مفاهيم دارد. ديوان قائميات از معدود آثار باقيمانده از اسماعيليان دوران الموت (483-654 هـ.ق) است كه تاكنون به دلايلي ازجمله تعصبات مذهبي، پنهان و دور از دسترس نگه داشته شده بود. در اين ديوان موضوعات و مفاهيمي مانند: تأويل، توحيد، رؤيت، قياس، ظاهر، باطن، معاد و… مطرح است، اين مفاهيم عموماً بر محور اصلي ديوان يعني قائم و قيامت متمركز است. قيامتي كه با پشتوانه متكلمين اسماعيلي در سدۀ ششم (دوره الموت) مطرح شد و حسن محمود كاتب هم در ديوان قائميات خود آن را بازتابِ مي‌دهد. معرفي اين اثرِ نويافته و شناخت جنبه‌ها و ابعاد ديگري از اين جريان فكري از اهداف و اهميت اين پژوهش است. پرسش اصلي مقاله اين است: قيامت و قائم در انديشه اسماعيليه چه مفهومي دارد؟ و تفاوت و تمايز آن با ديگر فِرق كلامي چيست؟ و چه مبنايي دارد؟ در اين مقاله ضمن طرح مفهوم قيامت و قائم در انديشه اسماعيليه، معاني خاص و مفاهيم مرتبط با اصطلاح قيامت در بازه زماني الموت و پس از آن مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. با نگاه به اشعار حسن محمود كاتب در ديوان قائميات معلوم مي‌شود نگاه اسماعيليه به قيامت و قائم (امام) با قرائت ديگر فرق اسلامي از اين مفهوم، تفاوت دارد. واژه قيامت در ادبيات اسماعيلي دوره الموت در واقع نشان از ورود اسماعيليان به يك دوره جديد تاريخي دارد.