تحليل و ارزيابي تعين ماهيت تاريخيت دين در سه دوره باستان، مسيحيت و مدرن، از منظر نيچه

دين در انديشه نيچه به مثابه تمامي عناصر قوام ‌بخشي است كه سهمي به ‌سزا در وحدت سياسي، تعالي فردي، و تعليم و تربيت همگاني در حكومت‌هاي باستاني و مسيحي داشته است. نقش دين در برتري سياسي و فرهنگي جوامعِ دوران‌هاي گذشته، بي‌بديل بوده، چراكه در آن دوران‌ها، نوع فرماندهي در قالب «حكومت‌ـ‌توده» بوده است. يكي از بازوان اصلي فرماندهي در اين نوع حكومت‌ها ـ‌اعم از جمهوري و پادشاهي‌ـ دين بوده كه حتي نقشي به‌مراتب برتر از ديگر بازوي فرماندهي، يعني نيروي نظامي، داشته است. نيچه در اين تحليل، خود را وامدار ماكياولي مي‌داند. او در بررسي خود، سير تغيير نوع فرماندهي جامعه را از «حكومت ‌ـ ‌توده» دين‌ مدار به ‌سمت «دولت ‌ـ ‌ملت سكولار»، با حساسيتي خاص دنبال مي‌كند. نيچه در پي تعين ماهيت تاريخيت دين، در نمونه فرهنگ‌هاي نيرومندِ ديندار و ضعيفِ بي‌دين گشته كه در نتيجه آن، فرهنگ‌هاي والا و پست شكل گرفته است. او معتقد است پس از سپري شدن دوران سخت و چالش‌برانگيز كشاكش بين كليسا و علم، به‌مرور زمان براي شخص و جامعه ابرانساني، روشن خواهد شد كه دين و علم، ستارگاني جدا از هم در آسمان فرهنگ انساني هستند كه هم‌شانه با هم پيش مي‌روند، بي‌آنكه حتي بتوان تعارضي مابين آنها متصور شود، چرا ژكه چنين چيزي ديگر نه موضوعيت خواهد داشت و نه ممكن خواهد بود. روش اين مقاله، تحليلي و توصيفي است.