بازتاب آيه الست در كتاب فيه‌مافيه با نگاهي به مثنوي ‌معنوي و ديوان شمس

در تاريخ تصوف و عرفان يكي از مهم‌ترين مسائل نظري كه تأثيري پايدار و عميق بر همۀ جريان‌هاي فكري عرفاني و در پيِ آن، ادبي داشته، مسأله‌ ميثاق يا عهد الست (سوره‌ اعراف /172) است. اين مفهوم در صدر اسلام عمدتاً با واژگان مندرج در آيه و ارائۀ معناي ظاهري آن انعكاس مي‌يافت؛ اما با ورود آن به آثار انديشمندان، سير معنايي و تطور واژگاني آن نيز تغيير يافت و اغلب با عشق ازلي درآميخت كه در اوج خود در آثار مولوي متجلي شد. مولانا در اشعارش، چه در مثنوي و چه ديوان كبير با تركيبات اضافي و وصفي به عهد ازلي با تمام مظاهر و مفاهيم متنوّع آن اشاره مي‌كند و در خوشه‌اي معنايي با كلمات جانشين با واژه‌ الست به تفسير و تأويل آن‌ها مي‌پردازد. مولانا در آثار منثور خويش از جمله كتاب فيه‌مافيه نيز به‌گونه‌اي خاص به مفهوم الست پرداخته است. براي دريافت اين مفهوم بايد از طريق قرينه‌سازي اين اصطلاحات با موارد مشترك در مثنوي و ديوان كبير به تفسير آن‌ها راه يافت به‌گونه‌اي كه اين سه كتاب را بايد شرح و بسط و تأويل و تفسير يكديگر دانست. اين مقاله با روش تحليلي‌ـ‌توصيفي ضمن ارائۀ بازتاب آيۀ الست در كتاب فيه‌مافيه از طريق نشان‌دادن برخي از موضوعات كليدي هم‌نشين با اين موضوع در كتاب يادشده، تفاوت شيوه‌ اين اثر با مثنوي معنوي و ديوان شمس را نيز بيان مي‌كند.