شگردهاي سبكي علامي در مكاتبات

در قرن دهم تا ميانۀ قرن دوازدهم، نثر فارسي به‌سرعت به‌سمت انحطاط و پستي حركت مي‌كند. در اين زمان ابوالفضل علامي (958-1011ق)، به‌عنوان قديم‌ترين كسي كه به فساد نثر فارسي پي برده است، اصلاح و تغيير سبك نثر را آغاز مي‌كند. او با احاطه به زبان فارسي و آثار پيشينيان به سبكي نزديك به سبك عراقي باز‌مي‌گردد و از نثر عهد صفوي دور مي‌شود و سبكي را به‌وجود مي‌آورد كه مي‌توان به آن سبك ابوالفضل گفت. در اين مقاله، به شيوۀ سبك‌شناسي لايه‌اي در پنج سطح آوايي، لغوي، نحوي، بلاغي و فكري به بررسي سبك خاص نثر ابوالفضل علامي و شاخصه‌هاي ممتاز و پرتكرار آن در مكاتبات علامي پرداخته‌ايم. ازآنجاكه درآميختگي مختصات كهن و جديد از مهم‌ترين ويژگي‌هاي سبك عراقي است، سبك ابوالفضل ممزوجي از نثر فني مسجع و سادۀ مرسل، با غلبۀ نثر ساده است. اجتناب او از تكلفات و تصنعات منشيانه در سطوح آوايي و بلاغي سبب سادگي و رواني نثر او شده و مي‌توان گفت، تنها ضعف انشاي او غلبۀ برخي عيوب دستوري خاص اين دوره در برخي مواضع نثر است. از لحاظ فكري ايدئولوژي صلح كل، به‌عنوان پي‌رنگ فكري مكاتبات، وجهي حكمي به نثر او بخشيده است. اين شاخصۀ فكري در كنار فارسي‌گرايي و تركيب‌سازي‌هاي لغوي كه وجه بارز و شاخصۀ اصلي نثر علامي محسوب مي‌شود، سبب تشخص نثر او شده ‌است؛ ازاين‌رو اصل در تشخص شيوۀ نثر علامي، فكر نو در قالب طرزي متمايز با سبك رايج عصر است.