اثرات محلول‌پاشي محرك‌هاي رشدي بر ويژگي‌هاي فيزيولوژيكي و فيتوشيميايي گياه دارويي زوفا (Hyssopus officinalis L. Subsp. angustifolius Bieb.) در شرايط آبياري مختلف

زوفا با نام علميHyssopus officinalis L.  از گياهان دارويي با ارزش و بومي ايران و از خانواده نعناعيان است. عدم رعايت اصول بهره‌برداري، از مخاطرات نابودي اين گياه ارزشمند محسوب مي‌گردد. اين مطالعه از بهار (ارديبهشت ماه) سال 1401 تا پاييز (مهرماه) سال 1402 در مزرعه تحقيقاتي شهركرد انجام شد. براساس طبقه‌بندي اقليمي كوپن، اين منطقه داراي اقليم سرد و نيمه خشك است. تحقيق حاضر در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار به‌صورت كرت‌هاي يك بار خرد شده در جهت ارزيابي محرك‌هاي رشدي آلي بر برخي صفات فيزيولوژيكي، فيتوشيميايي، اسانس و تركيبات اسانس گياه دارويي زوفا انجام گرديد. در هر سال، تيمارها در سه مرحله قبل از گل‌دهي، شروع گل‌دهي و 50 درصد گل‌دهي اعمال و در زمان گل‌دهي كامل اقدام به برداشت شد. تيمارهاي دوره آبياري (چهار، شش و هشت روز يك بار) در كرت‌هاي اصلي و محلول‌پاشي برگي (كيتوزان، اسيد ساليسيليك و فنيل آلانين) در كرت‌هاي فرعي قرار گرفتند. اسانس‌گيري به‌روش تقطير با آب، در دستگاه كلونجر و شناسايي تركيبات با دستگاه GC/MS  و GC-FID انجام شد. با توجه به نتايج به‌دست‌ آمده، محرك‌هاي آلي به‌طور معني‌داري (0/01 p) بر صفات فيزيولوژيكي و اسانس گياه زوفا تأثير داشتند. در مورد صفات فيزيولوژيكي بالاترين مقادير در دو سال تحقيق براي صفات محتواي كلروفيل (17/12- 17/31 ميلي‌گرم در كيلوگرم وزن تر) و فنول (1/77- 1/81 ميلي‌گرم در كيلوگرم وزن تر) در تيمارهاي كيتوزان (0/5 گرم در ليتر) و فنيل آلانين (1000 ميلي‌گرم در ليتر) تحت دور آبياري چهار و شش روز به‌‌دست آمد. در بين محرك‌هاي مورد استفاده، اثر كيتوزان بر افزايش ميزان كلروفيل كل بيشتر از ساير محرك‌ها بود. در بيشتر صفات مورد ارزيابي، گياهان تحت تيمار كيتوزان 0/5 گرم در ليتر و فنيل آلانين 1000 ميلي‌گرم در ليتر در يك گروه آماري قرار گرفتند. كاربرد اسيد ساليسيليك و فنيل آلانين در مقادير بالا بر بسياري از صفات مورد مطالعه تأثير معني‌داري نداشت و با گياهان شاهد در يك گروه آماري قرار گرفتند. براساس نتايج دو ساله محرك‌هاي مورد بررسي اثر معني داري بر كميت و كيفيت اسانس داشتند. بيشترين مقدار اسانس (0/89- 0/91 درصد) از گياهان تيمار شده با كيتوزان (0/5 گرم در ليتر) در دور آبي چهار و شش به‌دست آمد كه در قياس با شاهد افزايشي بيش از 63 درصد داشت. تجزيه تركيبات اسانس زوفا به‌دست آمده از GC/MS مشخص نمود كه تركيبات غالب اسانس در تمامي تيمارها در دو سال انجام تحقيق شامل بتا- پينن، پينوكامفون، سيس- پينوكامفون، ميرتنول، سابينن، 3- كارن، كامفور (مونوترپن‌هاي حلقوي) بودند. بيشترين مقادير تركيبات مهم و تعيين‌كننده كيفيت اسانس شامل بتا- پينن (17/93- 18/53 درصد)، پينوكامفون (24/97- 25/12 درصد)، سيس- پينوكامفون (42/87- 45/12 درصد)، غالباً در تيمارهاي كيتوزان در دوره‌هاي آبياري چهار و شش روز يك بار به‌دست آمد. ماده مؤثره سيس- پينوكامفون از مونوترپن‌هاي حلقوي تركيب غالب در اسانس تمامي گياهان بود. براساس نتايج به دست آمده، استفاده از كيتوزان با غلظت 0/5 گرم در ليتر مي تواند نقش مؤثري در بهبود صفات فيزيولوژيكي، فيتوشيميايي و اسانس زوفا تحت شرايط اقليمي سرد و نيمه خشك داشته باشد.