تببين پيامدهاي كلامي معاد جسماني و تجسم اعمال براساس تحليل نظريۀ حركت جوهري ملاصدرا

از مهم‌ترين نوآوري‌هاي ملاصدرا در حوزۀ هستي‌شناسي، نظريۀ حركت جوهري است كه نقشي مهم بر انديشه‌هاي فلسفي و كلامي وي به جا گذاشته است. ملاصدرا با اثبات حركت و بي‌قراري در نهاد عالم هستي و انسان، معتقد است نظام هستي و بنيان همۀ موجودات مادّي در حال دگرگوني دائمي است. نويسندگاه اين پژوهش، با روش تحليلي و اسنادي، خوانشي از حركت جوهري ملاصدرا در تببين كلامي معاد جسماني و تجسم اعمال ارائه نموده‌اند. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‎‌‌دهد عالم مادي به نحو تدريجي و پيوسته از مادّي به سوي تجرّدي حركت مي‌كند كه اين حركت، در كـل جهان هستي و حتي نفس انسان سريان دارد. نفس انسان، جسمانيت‌الحدوث و روحانيت‌البقـاء اسـت؛ يعني انسان در ابتداي خلقـت، موجـودي جـسماني اسـت و جنبـۀ روحاني ندارد، اما در حيات مادّي، مراحـل تكامل را طي كرده و از ماديت به تجرد مي‌رسد. از لوازم كلامي نظريۀ حركت جوهري، اثبات و تبيين عقلاني معاد جسماني است كه نفس آدمي از طريق آن مي‌تواند سير كمالي خود را پيموده و به مقصد نهايي (معاد) برسد. در پرتو اين نظريه مي‌توان تجسم اعمال را چنين تبيين كلامي نمود: صفات و حالات انساني كه بر اثر حركت جوهري نفس در ذات انسان رسوخ يافته و پايدار شده‌اند، در آخرت براي او تجسم يافته و موجب تجلي  لذت يا اذيت در نفس وي مي‌گردد.