تأثير شيب دامنه و شدت‌هاي مختلف بارندگي با شبيه‌ساز باران بر رواناب و هدررفت خاك يك سال پس از آتش‌سوزي جنگل (جنگل شنرود گيلان)

مقدمه: آتش‌سوزي جنگل از مهم‌ترين مشكلات محيط زيستي و اغلب محركي مهم در توليد رواناب و فرسايش خاك در جنگل است. اين پژوهش با هدف بررسي اثر متقابل شيب دامنه و شدت‌هاي مختلف بارندگي در توليد رواناب و هدررفت خاك از جنگل ‌سوخته با استفاده از شبيه‌ساز باران انجام گرفت.مواد و روش‌ها: اين پژوهش در سري چهار باباكوه از حوزۀ 25 جنگلداري شنرود شهرستان سياهكل استان گيلان انجام گرفت. در سال 1399 حدود هشت هكتار از عرصۀ جنگلي اين حوزه دچار آتش‌سوزي از نوع به‌نسبت شديد شد. اقليم منطقه نيمه‌مرطوب و معتدل و حداقل و حداكثر رطوبت نسبي 70 و 90 درصد است. ارتفاع منطقه از سطح دريا 350 متر، جهت عمومي دامنه جنوب غربي، بارندگي ساليانه 1465 ميلي‌متر، رطوبت اوليۀ خاك 16.46 درصد و بافت خاك شني لومي است. بررسي مؤلفه‌هاي حجم رواناب، ضريب رواناب، هدررفت خاك و غلظت رسوب با دو تيمار، شيب دامنه در دو سطح 15 و 30 درصد و شدت بارندگي در سه سطح 8.16، 7.16، 4.13 ميلي‌متر بر دقيقه در مدت 6.26 دقيقه با سه تكرار در 18 پلات به ابعاد (25 × 25 سانتي‌متر) با استفاده از شبيه‌ساز باران نوع كامفورست انجام گرفت. تجزيۀ واريانس پارامترهاي اندازه‌گيري‌شده به‌صورت فاكتوريل در قالب طرح كاملاً تصادفي و مقايسۀ ميانگين اثرهاي متقابل تيمارها با روش دانكن در سطح اطمينان 95 درصد انجام گرفت.يافته­ها : نتايج تجزيۀ واريانس حاكي از معني‌داري اثر متقابل تيمارهاي شيب و شدت بارندگي بر مؤلفه‌هاي بررسي‌شده است (‌p≤05.0‌). بيشترين حجم‌ رواناب در تيمار با شدت بارندگي 8.16 ميلي‌متر بر دقيقه در شيب 30 درصد به مقدار 2418.33 ميلي‌ليتر با ضريب رواناب 81.53 درصد و كمترين آن در تيمار شدت بارندگي 4.13 ميلي‌متر بر دقيقه در شيب 15 درصد به مقدار 846 ميلي‌ليتر ثبت شد. نتايج هدررفت خاك نشان داد كه بيشترين مقدار هدررفت خاك مربوط به شدت بارندگي 8.16 ميلي‌متر بر دقيقه در شيب 15 درصد به مقدار 11.06 گرم و كمترين هدررفت خاك در شدت بارندگي 4.13 ميلي‌متر بر دقيقه و شيب 30 درصد به مقدار 1.79 گرم. بيشترين مقدار غلظت رسوب در شيب 15 درصد و شدت 4.13 ميلي‌متر بر دقيقه ثبت شد.نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان داد كه مجموع ميانگين حجم رواناب يك سال پس از آتش‌سوزي در اين منطقه با افزايش شيب دامنه از 15 به 30 درصد 17.61 درصد افزايش داشت. همچنين در شدت بارندگي 8.16 ميلي‌متر بر دقيقه، به‌عنوان شدت بيشينه در اين تحقيق، حجم رواناب از شيب 15 به 30 درصد 33.6 درصد افزايش داشت و نتايج بررسي هدررفت خاك نيز نشان داد كه به‌طور ميانگين 61.9 درصد افزايش در شيب 15 نسبت به 30 درصد داشت. اين افزايش در تيمار شدت بارندگي 8.16 ميلي‌متر بر دقيقه 76 درصد ثبت شد. لذا نتايج حاكي از آن است كه شيب و شدت بارندگي از عوامل مؤثر در چرخۀ هيدرولوژي و فرسايش در منطقۀ جنگلي در دامنۀ زماني يك سال پس از آتش‌سوزي است.