تحليل روند پوشش گياهي و پايش سلامت بوم‌سازگان با استفاده از سنجش از دور (مطالعۀ موردي: منطقۀ فندقلو)

مقدمه: بوم‌سازگان‌هاي طبيعي در ايران تحت تأثير آشفتگي‌هاي بي‌سابقه از جمله تغييرات اقليمي مانند خشكي، آفات و بيماري‌ها، گونه‌هاي مهاجم و درنتيجه تغييرات پوشش گياهي قرار دارند. تحليل روند پوشش گياهي و پايش سلامت بوم‌سازگان‌ها در مقياس منطقه‌اي براي ارزيابي وضعيت در حال تغيير بوم‌سازگان‌ها و اطلاع‌رساني مديريت عوامل آشفتگي محيطي ضروري است. با اين‌حال، اين تحليل‌ها تنها براساس بررسي‌هاي ميداني دشوار است. سنجش از دور امكان ارزيابي‌هاي جامع بوم‌سازگان‌ها در مناطق وسيع را فراهم مي‌كند و  تغييرات آنها را مي‌توان در طول زمان با استفاده از شاخص‌هاي پوشش گياهي در تصاوير ماهواره‌اي چندزماني مشاهده كرد.مواد و روش‌ها: در اين تحقيق از سري‌هاي زماني تصاوير  Landsat-7 ETM+و Landsat 8 OLI/TIRS  مربوط به سال‌هاي 2003 تا 2023 و سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي براي تحليل روند پوشش گياهي و پايش سلامت بوم‌سازگان‌ها در منطقۀ فندقلو (انتهاي غربي هيركاني در شرق اردبيل) استفاده شد. همچنين از آزمون ناپارامتري روند من-كندال (M-K) براي تجزيه‌وتحليل تغييرات مكاني- زماني پوشش گياهي استفاده شد.يافته‌ها: براساس نتايج تغييرات كاربري اراضي در منطقۀ پژوهش، كاهش پوشش گياهي در همۀ بوم‌سازگان‌هاي طبيعي شامل جنگل (5/8- درصد)، مرتع (5/16- درصد) و مناطق آبي (2/17- درصد) به دست آمد. در مقابل، مناطق كشاورزي (7/14 درصد) و انسان‌ساز (9/30 درصد) در دورۀ زماني پژوهش  افزايش نشان دادند. همچنين نتايج تغيير شاخص سلامت (NDVI) در طول دورۀ 2023-2003 نشانۀ روند قهوه‌اي شدن پوشش گياهي (كاهش) در منطقۀ فندقلو است. افزون‌بر اين، نتايج آزمون روند M-K نشان‌دهندۀ اين است كه NDVI يك روند افزايشي خطي معني‌دار از سال 2003 تا 2011، يك روند افزايشي خطي غيرمعني‌دار از سال 2011 تا 2016 و يك روند كاهشي خطي غيرمعني‌دار از سال 2016 تا 2023 داشته است.نتيجه‌گيري: در اين مطالعه تحليل روند پوشش گياهي و شاخص سلامت مبتني بر NDVI مي‌تواند نشانه‌هاي ارزشمندي دربارۀ برخي فرايندها ارائه دهد كه براي ارزيابي‌هاي اكولوژيكي مانند ساده‌سازي و تخريب بوم‌سازگان يا تشديد فعاليت‌هاي كشاورزي مرتبط باشد. با توجه به روند كاهشي بوم‌سازگان‌هاي طبيعي و تهديد سلامت توصيه مي‌شود برنامه‌هاي حفاظتي همسو با طبيعت در زمينۀ افزايش پوشش گياهي و سلامت آن اعمال شود.